Nowa książka – Polskie Uniwersytety na Litwie...
Niniejsza publikacja przedstawia opis tworzenia i rozwój polskich organizacji trzeciego wieku w kraju na przełomie XX i XXI wieku. W słowie wstępnym publikacji Czytelnik dowie się, że idea tworzenia sieci placówek edukacyjnych i integrujących osoby starsze została zapoczątkowana w latach 70. XX wieku przez Pierra Vellas, profesora prawa międzynarodowego, twórcy pierwszego na świecie uniwersytetu trzeciego wieku przy Uniwersytecie w Tuluzie. To wydarzenie stanowiło początek dynamicznego rozwoju ruchu UTW na terenie Europy i poza nią. Pierwszy uniwersytet trzeciego wieku w Polsce powstał w Warszawie już w 1975 r. – jego założycielką była wielka propagatorka idei uniwersytetów trzeciego wieku, prof. dr med. Halina Szwarc. W początkowym okresie UTW funkcjonowały głównie na Zachodzie w strukturach uczelni wyższych w dużych miastach będących ośrodkami akademickimi, zaś później liczba ich zaczęła gwałtownie wzrastać. Złożyło się na to wiele czynników m. in. systematyczny wzrost liczby emerytów, stanowiących naturalną grupę uczestników uniwersytetów trzeciego wieku, wsparcie ze strony państwa oraz korzystanie z bezpłatnego wsparcia szkoleniowo-doradczego, zarówno w zakresie zakładania, jak i prowadzenia działalności UTW.
Uniwersytet Trzeciego Wieku w Wilnie, pierwsza placówka edukacyjna osób starszych, został założony na początku lat 90. XX wieku. Aktywiści starszego pokolenia z Wilna z entuzjazmem podchwycili pomysł profesor Szwarc – w Polsce tego rodzaju instytucji w tym czasie było już ponad trzydzieści. Gdy pani profesor, która podczas II wojny światowej działała w wywiadzie AK, na początku lat 90. gościła w Wilnie, zaproponowała wileńskiemu dr nauk medycznych, epidemiologowi Ryszardowi Kuźmo, aby założył placówkę trzeciego wieku w Wilnie. W utworzeniu placówki edukacyjnej w Wilnie pomagała jej koleżanka dr inż. Zofia Iwanicka – dyrektor Mokotowskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Warszawie, która także pomogła utworzyć UTW we Lwowie. I stało się, w 1994 roku Kuźmo razem z Medardem Czobotem, wileńskim lekarzem, posłem na Sejm, sygnatariuszem Aktu Niepodległości Litwy z 11 marca 1991 roku, dokonał założenia Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Wilnie. Kierownikiem został Kuźmo, a zastępcą Czobot. Po niespełna roku działalności uniwersytetu Czobot oddzielił się i założył przy Instytucie Eksperymentalnej Medycyny swój Uniwersytet Trzeciego Wieku, który łączył starsze osoby różnej narodowości, w tym Polaków i Litwinów. Czobot był rektorem tej pierwszej edukacyjnej placówki trzeciego wieku na Litwie aż do śmierci w 2009 roku. Instytucja nadal pracuje w Wilnie i nosi jego imię.
Natomiast pierwsze stowarzyszenie, jako polska placówka edukacyjna starszych osób, Polski Uniwersytet Trzeciego Wieku w Wilnie powstał w końcu 1994 roku, założony przez dra Kuźmo i jego żonę śp. Stefanię. Początkowo Uniwersytet nie miał swojej stałej siedziby. Zajęcia (wykłady) odbywały się w pomieszczeniach osób prywatnych, w siedzibie Miejskiego Oddziału ZPL przy ulicy Zawalnej (Pilimo), albo w szkole na Lipówce, gdzie pani Stefania pracowała jako nauczycielka i w tym czasie miała swoje muzeum krajoznawcze. Organizowano nawet spotkania i wykłady na łonie przyrody lub w mieszkaniu niektórych słuchaczy.
Następne polskie placówki edukacyjne osób w podeszłym wieku powstawały nie tylko w Wilnie, lecz również w innych, często oddalonych, miejscowościach Litwy, m. in. Polski Uniwersytet Trzeciego Wieku w Solecznikach – założyciel Antoni Edward Jankowski – jego filie w Solecznikach, Jaszunach i Ejszyszkach; Akademia Trzeciego Wieku w Wilnie założona przez propagatora tego ruchu śp. Jerzego Grygorowicza; Uniwersytet Trzeciego Wieku w Niemenczynie „Optymiści”, prezes Józefa Gulbicka; Uniwersytet Trzeciego Wieku w Nowych Święcianach – polska filia litewskiego UTW, rektor Danuta Giedrienė; Klub Seniora w Rudominie; Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Stowarzyszeniu Polaków Kiejdan w Kiejdanach – filia w Kownie i w Poniewieżu, prezesi Irena Duchowska, Franciszka Abramowicz i Regina Czyrycka; Uniwersytet Trzeciego Wieku w Kłajpedzie, prezes Irena Songin (założycielem był śp. Czesław Żotkiewicz). W wielu miejscowościach Litwy działają nieformalne polskie organizacje seniorów i są blisko programowo z UTW i ATW. Z wileńską ATW współpracuje Polski Klub Nauczyciela Seniora w Wilnie, prezes Zofia Kuncewicz.
Na rozwój polskich placówek edukacyjnych trzeciego wieku w kraju, duże znaczenie ma rozwój medycyny, poprawa warunków życia, które w znacznym stopniu przedłużają długość życia seniorów, stąd seniorzy nie tylko na dłużej pozostają na rynku pracy, ale też potrzebują aktywnego trybu życia. Jednym z pól aktywności ludzi starszych są Uniwersytety Trzeciego Wieku. Stały się one obecnie jak najbardziej popularne w środowisku polskim na Litwie. Co więcej, kontakty z placówkami w Polsce uatrakcyjniają i rozszerzają ich działalność. Przykładem rozwoju i udoskonalenia są stałe rok do roku Europejskie Spotkania Integracyjne UTW w Olsztynie, na które przybywają przedstawiciele polskich uniwersytetów trzeciego wieku z Macierzy, Litwy, Łotwy, Ukrainy i Białorusi oraz innych krajów europejskich, aby dokształcać i stale się rozwijać.
Zwracając się do Czytelników, szczególnie do Tych w podeszłym wieku, którzy po zapoznaniu się z przedstawioną publikacją, znajdą w niej na pewno wiele dla siebie korzystnych pozycji dotyczących rozwoju i działalności organizacji trzeciego wieku, kierunków działania i zadań, mam nadzieję, że osoby starsze będą aktywniej wstępować do już istniejących tego typu organizacji i zostaną w nich aktywnymi członkami, ci z kolei uaktywnią pracę oraz dokonają w odpowiednim czasie zmian pokoleniowych, w organizacjach PUTW stołecznego miasta i poza jego granicami.
Roman Lachowicz
autor książki