Rok 2022 – Rokiem Romantyzmu Polskiego
Kilka refleksji na temat metryki chrztu Adama Mickiewicza
Rok 2022 został w Polsce ogłoszony Rokiem Romantyzmu Polskiego, którego narodziny odbyły się w Wilnie wraz z wydaniem pierwszych utworów Adama Mickiewicz pt. Ballady i Romanse w drukarni Zawadzkich w 1822 roku. Ta rocznica z pewnością przyczyni się do odnowienia, pogłębienia i ubogacenia wiedzy o życiu i twórczości wybitnych romantyków, być może przyniesie nowe odkrycia i inspiracje, czy nawet poruszy niektóre obojętne na poezję umysły?
Romantyzm polski różnił się od innych: jego główną troską stało się odzyskanie utraconej niepodległości ojczyzny i zachowanie tradycji narodowych, a także budzenie uczuć patriotycznych. W Jubileuszowym Roku, spójrzmy na dokument ogłaszający narodziny – 24 grudnia 1798 roku – najwybitniejszego poety polskiego romantyzmu.
Nowogrodek die 12 Februarii Illustrissimus Admodum Reverendus Dominus Antonius Postlett, Canonicus Livoniensis baptisavit Infantem Nominibus Adamum Bernardum filium Generosorum Dominorum Nicolai Mickiewicz, Camerarii Minscensis et Barbara Majewska CCLL Coniungum Legitimorum, patrinus fuit Reverendus Magnificus Dominus Bernardus Obuchowicz, Iudex Terrestris Mozyriensis cum Illustrisima Domina Aniela Uzłowska Iudicis Finis coniunge.
Nowogródek, dnia 12 lutego jaśnie wielmożny przewielebny pan Antoni Postlett kanonik inflancki ochrzcił dziecię imionami Adam Bernard, syna szlachetnie urodzonych Mikołaja Mickiewicza, komornika mińskiego, i Barbary Majewskiej, prawnych małżonków, rodzice chrzestni – wielce szanowny pan Bernard Obuchowicz, sędzia ziemski mozyrski z jaśnie wielmożną panią Anielą Uzłowską, małżonką sędziego granicznego.
Komentarz i uzupełnienie
Akt chrztu Adama Mickiewicza można znaleźć w Internecie nie tylko jako kopię cyfrową, lecz też w postaci różnych, nie zawsze dokładnych odpisów, wraz z interpretacjami.
Dokument ten znajduje się w Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym w księdze wypisów z oryginalnych ksiąg metrykalnych chrztów, ślubów i zgonów kościołów całej diecezji wileńskiej z lat 1798-1801, przekazanych do kancelarii biskupiej, gdzie zostały one zgrupowane według alfabetu nazw kościołów, w wyniku czego w tej serii powstało 40 oprawionych ksiąg (każda liczy ponad 1000 kart, czyli 2000 stron). Akt chrztu Adama Mickiewicza znajduje się na karcie nr 838-recto, księgi nr 37.
Akt chrztu Adama Mickiewicza napisany jest zaledwie w pięciu wierszach po łacinie, jak widzimy, zawiera on wiele skrótów, dotyczących przede wszystkim tytułów i godności. Dla wygody Czytelnika w przepisanym tekście wszystkie skróty zostały rozwiązane.
Czego możemy się dowiedzieć z tak lakonicznego dokumentu?
W dokumencie nie znajdujemy daty rocznej oraz nazwy kościoła; występują one tylko przed pierwszym wpisem na karcie tytułowej. Wiadomo, że wydarzenie to miało miejsce w roku 1799 w kościele farnym (wyższym rangą) pw. Przemienienia Pańskiego: to pierwsza fundacja Witolda Wielkiego, a dziś – piękna budowla barokowa (godna polecenia może być galeria fotografii świątyni w różnych ujęciach na stronie radzima.org). Jako miejsce urodzenia przyszłego Wieszcza wpisany jest Nowogródek. Okazuje się, że nadal nie mamy pewności, co do dokładnego miejsca urodzenia Adama Mickiewicza – Zaosie, Nowogródek, czy i inna miejscowość. Czy zapis w metryce jest niepodważalnym dowodem, że to właśnie Nowogródek?
Nowogródek – jeden z najstarszych ośrodków politycznych, stolica województwa w czasach I i II Rzeczypospolitej, w okresie zaboru rosyjskiego – ośrodek powiatowy w guberni słonimskiej, później litewskiej, grodzieńskiej i mińskiej. Według spisu ludności z początku XIX w. mieszkało tu ponad półtora tysiąca zróżnicowanej etnicznie i religijnie ludności. Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców, ponadto było tu ponad 300 Tatarów. W omawianym dokumencie nie została wpisana data urodzenia Ochrzczonego, tym niemniej każdy wie, że to 24 grudnia 1798. Ochrzcił Adama ksiądz kanonik inflancki (w dawnych czasach godność bardzo znacząca wśród duchownych, dziś rzadko spotykana, nadawana kapłanom za zasługi). Jego nazwisko poprzedzają aż cztery tytuły, w tym również wyraz „pan”, co wówczas było normą. Może powstać pytanie, dlaczego inflancki? W 1786 r. na rozkaz Katarzyny II diecezja wileńska została przyłączona do inflanckiej, rozporządzenie to odwołał Paweł I. Wymieniony jest również urząd ojca – „komornik”, czyli pomocnik podkomorzego, inaczej sędziego granicznego. Imiona rodziców poprzedza tytuł „szlachetnie urodzeni”. Ojciec chrzestny był również urzędnikiem sądowym, matka chrzestna – małżonką takiegoż urzędnika, uważanego – wraz z ojcem Adama – za pierwowzór Podkomorzego w „Panu Tadeuszu”.
Z rodziną Uzłowskich, właścicielami Cząbrowa (prawdopodobnie pierwowzór Soplicowa) łączyło Mickiewiczów wiele. Ekonomem tego majątku był Mateusz Majewski, dziadek Adama, natomiast jego matka Barbara pełniła we dworze obowiązki „panny apteczkowej”, która musiała zatroszczyć się nie tylko o zioła lecznicze i przyprawy, lecz również o przygotowanie różnych nalewek. Adam Mickiewicz urodził się w czasach zaboru rosyjskiego, jednak, jak widać, działały wówczas jeszcze dawne urzędy, a dawne prawo na ziemiach byłego WKL aż do końca lat 30. XIX w. współistniało z prawem rosyjskim.
Dygresje...
Czasy, w których urodził się Adam Mickiewicz zostały niezwykle pięknie przedstawione w „Panu Tadeuszu” przez pryzmat tęsknoty do Ojczyzny. Już samo imię tytułowego bohatera poematu zostało nadane na cześć Tadeusza Kościuszki. Zamieszczono tu malarski konterfekt Podkomorzego – ze względu na to, że wśród obecnych na chrzcie mógł być pierwowzór tej literackiej postaci, a także w celu przybliżenia epoki, gdyż tak mogli wyglądać panowie obecni na uroczystości chrztu Adama Mickiewicza. Panowie bardziej niż panie potrafili się bronić przed inwazją mody zagranicznej – w dobie rozbiorów ubiór narodowy stał się narzędziem politycznym. Podkomorzy w „Panu Tadeuszu” to postać niezwykła, która stoi na straży nie tylko prawa i porządku, lecz jest to również gorący patriota, obrońca tradycji narodowych. Mówiąc o tej postaci, trudno nie wspomnieć o Polonezie. Dziś możemy się cieszyć, że nie spełniły się obawy biesiadników z „Pana Tadeusza”, zachwyconych tańcem Podkomorzego, że może to ostatni, co tak poloneza wodzi. Bo tak poloneza wodzić i ducha narodowego z młodzieńczą werwą i wysublimowaną szlachetnością przyjąć i przekazać potrafią znakomici tancerze (i nie tylko oni!) zespołów artystycznych Wilna i Wileńszczyzny.
Helena Szymanel
Na zdjęciach: półki magazynu archiwum;
Podkomorzy w „Panu Tadeuszu” to postać niezwykła
Fot. archiwum