110. rocznica założenia Muzeum Adama Mickiewicza w Wilnie
Placówka, w której panuje duch romantyzmu
W mieście nad Wilią przy cichym zaułku Bernardyńskim pod numerem 11 mieści się skromne, lecz niezwykle urocze Muzeum Adama Mickiewicza. Muzeum znajduje się w kamienicy, w której w 1822 r. mieszkał Wieszcz, gdy przygotowywał do druku poemat „Grażyna”.
Za datę założenia muzeum uważany jest dzień 23 września 1911 r. Właśnie wtedy pojawiła się pierwsza wzmianka o jego założycielu. 23 września 1911 r. wileński „Tygodnik Ilustrowany” opublikował artykuł, w którym przedstawił Jana Konrada Obsta oraz jego żonę Różę. Wtedy to Obst twierdził, że obecnie w kamienicy, którą wcześniej nabył, „przygotowuje się” Muzeum Adama Mickiewicza.
Kim właściwie był założyciel wileńskiego Muzeum Wieszcza?
Jan Konrad Obst (1876-1954) urodził się w Lipsku. Jego ojciec – prof. dr nauk medycznych Herman Bernard Obst był założycielem i dyrektorem Muzeum Etnograficznego w Lipsku. Matka – Maria Obst (z domu Sokołowska) – pochodziła z osiadłej na Inflantach polskiej rodziny szlacheckiej. Lata dziecięce i młodzieńcze spędził Jan Konrad na terenie Niemiec. Uczył się w gimnazjum w Lipsku, w konserwatorium i na uniwersytecie (Wydział Humanistyczny). Interesował się historią i sztuką, a matka, chociaż wcześnie zmarła, zdążyła jednak zaszczepić synowi miłość do tradycji polskich przodków. Języka polskiego zaś nauczył się dość późno.
Początkowo swoje życie Jan Konrad Obst związał z operą. Debiutował na scenie, jako śpiewak operowy, w 1895 r. w Lipsku. Po tragicznej śmierci żony – zawodowej aktorki francuskiej Blanche (Bianki) Camerlot, która będąc w ciąży pośliznęła się na scenie teatralnej na pestce od śliwki, Obst stracił głos. Uratowało go pióro: zaczął pisać. Od 1903 roku podjął pracę w redakcji „Kraju” wydawanego po polsku w Petersburgu. Był tu sekretarzem, następnie kierownikiem działu literacko-kulturalnego. Nawiązał również intensywną współpracę z „Dziennikiem Poznańskim”, „Czasem”, „Gazetą Lwowską”, „Tygodnikiem Ilustrowanym”.
Kolejną żoną Obsta została tancerka Róża Miloszowicz (Miłaszewicz, Miłoszowicz), której ojciec – Karol pochodził z serbskich Cyganów, matka – z bocznej linii kompozytora Franciszka Liszta. W 1905 roku w Moskwie podczas zamieszek rewolucyjnych spłoszony koń stratował Różę, która straciła dziecko. Na szczęście sama została przy życiu.
Wkrótce Obst i jego żona, każdy po swoim ojcu, otrzymali w spadku pieniądze. To pozwoliło Obstowi w 1910 roku zacząć wydawać własnym kosztem „Kwartalnik Litewski”. Róża zaś stwierdziła, że marzy o własnym domu. Mieszkanie Obsta w Petersburgu, bowiem, stało się tak ciasne, że nie miał już gdzie, ani spać, ani pracować. Był to jakiś skład książek, dzieł sztuki, różnych zbiorów. Zaczęli więc rozglądać się za domem, który mógłby stać się ich gniazdem. Podczas pobytu małżonków w Wilnie Róża przypadkowo, w czasie samotnego spaceru, dowiedziała się o sprzedaży kamieniczki przy zaułku Bernardyńskim. W ciągu doby dobijają targu z właścicielem budynku. W którym dokładnie roku to się stało, nie wiadomo. Nie został dotychczas odnaleziony akt kupna kamienicy. Wiadomo, że przy zaułku Bernardyńskim Obst zamieszkał w 1911 roku.
Rodzina Obstów przywiozła do Wilna kolekcję cennych książek, mebli, dywanów, obrazów, dokumentów z powstania 1863 r. i wiele innych przedmiotów, które rozmieściła na drugim piętrze – w prywatnych pokojach Obstów. Zgromadzone w rodzinnej kolekcji portrety, litografie i inne przedmioty związane ze słynnym poetą i jego dziełami stały się częścią ekspozycji nowo otwartego Muzeum Adama Mickiewicza.
Urządzenie Muzeum Adama Mickiewicza Jan Obst zaczął od sprawdzenia legendy. Wilnianie twierdzili, że jeden z dawnych właścicieli kamienicy – doktor (Jan) Życki – w pokoju Adama Mickiewicza wmurował tablicę „Tu pisana GRAŻYNA 1822”. Obst postanowił ją odnaleźć. Pod warstwą pobiały i papierowych obić odszukał i odsłonił ową tablicę pamiątkową. Znalezienie tablicy stało się potwierdzeniem dawnej legendy wileńskiej. W 1919 roku nad bramą wejściową do swej kamienicy Obst wmurował tablicę pamiątkową „Tu mieszkał Mickiewicz 1822”.
Założone przez Obsta muzeum chętnie odwiedzali wilnianie oraz goście miasta. Byli tutaj Ferdynand Ruszczyc i Konstanty Ildefons Gałczyński, a w maju 1922 roku dom, gdzie mieszkał Adam Mickiewicz, zwiedził Władysław Mickiewicz – najstarszy syn poety.
17 lutego 1931 Obstowie nabywają majątek Rubno (Kirtimai) w parafii Bujwidze na Wileńszczyźnie, zastanawiając się nad możliwością zamieszkania na stałe na wsi. Budynek przy zaułku Bernardyńskim z Muzeum Adama Mickiewicza Obst postanawia ofiarować w darze Uniwersytetowi Stefana Batorego. Pertraktacje trwają kilka lat. Aż wreszcie 19 stycznia 1938 roku zostaje podpisany „Akt Darowizny” na rzecz USB. Uniwersytet zachował Muzeum Mickiewicza, rozmieszczone w trzech pokojach. W innych pomieszczeniach kamienicy mieścił się do roku 1939 zakład filologii klasycznej USB.
W 1935 roku Obst wymeldował się z Wilna i zamieszkał na wsi, w majątku Rubno. Słuchał tu radia, czytał, grał na pianinie, chadzał na długie spacery, śpiewał. W 1939 roku pochował matkę, a na początku 1941 roku – żonę. Szukając ratunku znów sięgnął po pióro – zaczął pisać swe wspomnienia. Władza radziecka skonfiskowała majątek Obsta. Ziemię majątku Rubno przejął powstający na tych terenach sowiecki kołchoz „Pobieda”. Obst nie został wywieziony na Syberię jedynie ze względu na wiek. Mieszkał bardzo ubogo. Jan Obst zmarł w Dziekaniszkach 8 III 1954 r., pochowany został w Rubnie obok żony i matki.
W czasie II wojny światowej muzeum Wieszcza było zamknięte. Ekspozycja została częściowo rozgrabiona, część pamiątek jednak udało się zachować, została przechowana przez pracowników uniwersytetu. Muzeum zostało odnowione i ponownie otwarte w setną rocznicę śmierci poety, w 1955 r., dzięki staraniom dyrektora Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego Lwa Władimirowa. Uroczystego otwarcia Muzeum dokonał Vincas Mykolaitis-Putinas – litewski poeta i prozaik.
Ponownie otwarte muzeum Wieszcza ciągle borykało się z problemami. Podstawowy problem – duże zawilgocenie, które powodowało występowanie soli mineralnych niszczących ściany. Muzeum wymagało ciągłych remontów, dlatego placówka była okresowo zamykana na dłuższe lub krótsze renowacje. Oprócz tego w 1987 r. w muzeum wybuchł pożar, który częściowo go zniszczył.
Jako pierwsi pomoc Muzeum Adama Mickiewicza zaoferowali wileńska dziennikarka Halina Jotkiałło i jej mąż, pisarz, publicysta, autor wielu książek – Jerzy Surwiło. Dzięki ich publikacjom, losem muzeum zainteresowało się wielu wpływowych ludzi. Polski tenor Wiesław Ochman pomógł wykupić sąsiadujące z muzeum mieszkanie stróża i poszerzyć placówkę. Otwarto Salę Filomatów i Piwnicę Literacką. W 1998 r., w dwusetną rocznicę urodzin poety, fasada domu Adama Mickiewicza została wyremontowana dzięki pieniądzom Jerzego Teichmanna, męża ówczesnej ambasador RP na Litwie Eufemii Teichmann.
W tym roku Muzeum Adama Mickiewicza w Wilnie obchodzi 110. rocznicę powstania. Z okazji jubileuszu pracownicy tej placówki przygotowali szereg imprez.
22 września odbyła się tu Środa Literacka pt. „Kilka odsłon z dziejów Muzeum Adama Mickiewicza”. Spotkanie poprowadzili Rimantas Šalna, były wieloletni dyrektor placówki, oraz Alicja Dzisiewicz, kustosz, autorka licznych niezwykle ciekawych artykułów poświęconych tematyce mickiewiczowskiej oraz książki „Trochę Wilna z Mickiewiczem w tle”. Goście imprezy poznali wiele, dotychczas mało znanych faktów dotyczących historii powstawania wileńskiego muzeum. Mieli również okazję skosztować konfitury z jarzębiny – jagód, które dla Adama Mickiewicza były symbolem Ojczyzny.
29 września zaś w obecności wielu dostojnych gości z Litwy i Polski w uroczysty sposób została otwarta wystawa „110 eksponatów: narracje i pamięć”. Zaproszeni na imprezę goście mieli okazję poznać historię Muzeum Adama Mickiewicza w Wilnie, którą w ciekawy sposób przedstawiła kustosz Dzisiewicz, a także obejrzeć nową wystawę. A jakie urodziny bez tortu? Świąteczny tort tego dnia również był. I to nie byle jaki. Z wizerunkiem młodego romantycznego Adama Mickiewicza.
Oprócz tego został zorganizowany szereg bezpłatnych wycieczek po Wilnie śladami Wieszcza. Uczestnicy tych wycieczek mieli okazję poznać wiele ciekawych historyjek z pobytu poety w grodzie nad Wilią.
Już wkrótce muzeum ogłosi konkurs poetycki, poświęcony zacnemu jubileuszowi tej placówki kulturalnej, w którym będą mogli wziąć udział wszyscy chętni.
Muzeum Adama Mickiewicza w Wilnie zawsze czeka na gości. Tu można nie tylko poznać fakty z pobytu Wieszcza na Litwie, ale również poczuć duch romantyzmu.
Leokadia Aszkiełowicz
Na zdjęciach: podwórko Muzeum Adama Mickiewicza;
jubileusz muzeum w Piwnicy Literackiej uczcili miłośnicy i promotorzy poezji Mickiewicza;
tablica pamiątkowa na fasadzie domu w Wilnie, gdzie żył Adam Mickiewicz, lata 30-e
Fot. autorka i archiwum Muzeum Literatury w Warszawie