120 rocznica urodzin pilota Wojska Polskiego, pisarza Janusza Meissnera
Za sterem samolotu i piórem w ręku
Któż z chłopców uczących się w polskiej szkole, zainteresowanych lotnictwem nie czytał takich książek jak „Pilot gwiaździstego znaku”, „Żwirko i Wigura” „Żądło Genowefy” autorstwa Janusza Meissnera, który opisywał dokonania polskich lotników w czasach międzywojennych i podczas II wojny światowej. Rozbudzały one wyobraźnię młodych ludzi, którzy przeżywali losy bohaterów książek. 21 stycznia 2021 r. minęła właśnie 120 rocznica urodzin pilota Wojska Polskiego, pisarza i dziennikarza.
Janusz Gniewomir Meissner urodził się 21 stycznia 1901 r. w rodzinie rzeźbiarza Jana Wiktora Meissnera i Anny z domu Braun. W 1915 r. rozpoczął naukę w Szkole Budowy Maszyn i Elektroniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie. Od lipca 1917 r. działał w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Za tę działalność władze niemieckie osadziły go w Cytadeli. Po kilku tygodniach został zwolniony.
Lotnik i dywersant
W listopadzie 1918 r. Janusz Meissner był już w szeregach tworzącego się Wojska Polskiego, początkowo jako mechanik lotniczy w 2 eskadrze w Lublinie, a potem w 7 eskadrze we Lwowie. Pod koniec 1919 r. ukończył kurs pilotażu w Niższej Szkole Pilotów w Krakowie, a w marcu 1920 r. w Wyższej Szkole Pilotów w Poznaniu. Od lipca 1920 r. brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w składzie Toruńskiej Eskadry Wywiadowczej w stopniu sierżanta pilota. Za lot bojowy w dniu 16 lipca został odznaczony Krzyżem Walecznych. Podczas III Powstania Śląskiego w maju 1921 r. dowodził jednym z oddziałów grupy dywersyjnej „Wawelberg”. W czasie akcji „Mosty” wysadził tor kolejowy pomiędzy Prudnikiem a Racławicami Śląskimi. Za ten czyn został nagrodzony Orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami.
Instruktor-kapitan
Od lutego 1922 r. służył w 12 eskadrze wywiadowczej w Warszawie. Studiował też w Wyższej Szkole Nauk Politycznych. W listopadzie 1924 r. został przydzielony do Szkoły Pilotów w Bydgoszczy na stanowisko instruktora. Pełnił służbę w 11pułku myśliwskim w Lidzie i Departamencie Aeronautyki MSW jako referent prasowy. W 1930 r. otrzymał przydział jako instruktor w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie. Jak wspominał Meissnera w audycji Radia Polskiego w 1978 r. służący razem nim pilot wojskowy Tadeusz Nowierski „był bardzo dobrym pilotem i wyróżniającym się instruktorem. Żeby umieć spokojnie wytłumaczyć trzeba mieć trochę talentu i miękką rękę. W Dęblinie nim uczeń wykonywał pierwszy samodzielny lot to Janusz próbował go przed wypuszczeniem i sprawdzał czy nadaje się do tego”.
12 marca 1933 r. Janusz Meissner został mianowany na stopień kapitana. W tymże roku przeniesiono go do 2 pułku lotniczego w Krakowie na stanowisko adiutanta pułku, a następnie oficera taktycznego III dywizjonu myśliwskiego. Później został dowódcą eskadry treningowej i pułkowej szkoły pilotów.
Brał udział w sporcie lotniczym, miał licencję pilota sportowego i ukończony kurs szybowcowy. 31 lipca 1939 r. został przeniesiony w stan spoczynku. Do tego czasu wylatał 7920 samolotogodzin.
Wyszkolił kilkuset pilotów. Jego wychowankami byli m.in. słynni lotnicy Jerzy Bajan i Stanisław Skarżyński.
Spiker i korespondent wojenny
Wraz z wybuchem wojny 1 września 1939 r. kpt. pil. Meissner został zmobilizowany i przydzielony do Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa (CWOL) w Dęblinie. 19 września ewakuował się do Rumunii. Następnie przedostał się do Francji, a po jej upadku do Wielkiej Brytanii. Nie otrzymał przydziału bojowego. Został redaktorem czasopisma satyrycznego „Polski Spitfire”, którego jedyny numer ukazał się 5 września 1940 r. w dwóch egzemplarzach. Polskie władze wojskowe były niezadowolone z zamieszczonych tam krytycznych tekstów, wszczęły dochodzenie i zesłały Meissnera na Wyspę Węży, gdzie był obóz karny dla przeciwników politycznych Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych generała Władysława Sikorskiego. O okolicznościach zesłania tam Meissner pisał we wspomnieniach pt. „Pióro ze skrzydeł”. Mimo to został kierownikiem Wojskowej Rozgłośni Radiowej przy Biurze Propagandy Naczelnego Wodza: nadawał krótki program na falach BBC. Chciał latać, ale odmawiano jego prośbom powołując się na wiek. Jednak w kwietniu 1941 r. został korespondentem wojennym, uczestniczył z załogami polskich bombowców w lotach bojowych. W październiku 1942 r. objął stanowisko dyrektora Radia Polskiego – działu Ministerstwa Informacji i Dokumentacji rządu na uchodźstwie. W styczniu 1945 r. został szefem Wydziału Propagandy, Prasy i Informacji Polskich Sił Powietrznych.
Jesienią 1946 r. powrócił do Polski i zamieszkał w Zakopanem W 1956 r. przeniósł się do Krakowa. Oddał się pracy pisarskiej. Zmarł 28 lutego 1978 r., został pochowany na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.
Twórczość Meissnera
Napisał wiele utworów o tematyce lotniczej i marynistycznej. Pierwszym z nich było opowiadanie „Czerwone widmo”, opublikowane w tygodniku „Na Fali” w 1926 r. Pierwszą powieścią była „Eskadra”, oparta na przeżyciach z wojny polsko- bolszewickiej 1920 r. Sięgnął też do I wojny światowej, pisząc sensacyjno-przygodową powieść o niemieckim sterowcu „L-59”. Łącznie wydał 48 książek, z których większość stanowią dzieła o tematyce lotniczej. Pozostałe – to książki o tematyce marynistycznej, sportowej i myśliwskiej jak „Opowieść pod psem (a nawet dwoma)”, wydana w 1963 r. Warto tu wspomnieć, że Meissner był zapalonym myśliwym. Swe wspomnienia zawarł w książkach „Pierwsze kroki” (1956), „Jak dziś pamiętam” (1967), „Wiatr w podeszwach” (1979) i „Pióro ze skrzydeł” (1973). Najbardziej znane powieści to „Szkoła orląt” (1929) – o szkoleniu lotniczym, „Żądło Genowefy” (1943) i „L jak Lucy”(1945) – poświęcone polskim lotnikom bombowym, „Wraki” – powieść inspirowana wydarzeniem wydobycia wraku niemieckiego transportowca „MS Seebury”, „Żwirko i Wigura” – zbeletryzowana opowieść o dokonaniach pilota Franciszka Żwirki i inżyniera Stanisława Wigury w latach międzywojennych (1962) oraz trylogia historyczno-przygodowa „Opowieść o korsarzu Janie Martenie” („Czarna bandera”, „Czerwone krzyże”, „Zielona Brama”), która ukazała się w latach 1957-1959.
Meissner ponadto był autorem scenariusza do filmu Leonarda Buczkowskiego „Gwiaździsta eskadra” z roku 1930. Na podstawie jego powieści „S/t Samson wychodzi w morze” wydanej w 1953 r. powstał film „Skarb kapitana Martensa”. Jego książki przez całe dziesięciolecia rozpalały wyobraźnię młodzieży, wzbudzając zainteresowania lotnicze, a nawet pomagając w wyborze zawodu. „Dla mnie i moich rówieśników „Szkoła orląt” była inspiracją do wybrania kariery pilotów” – wspominał Stanisław Skalski, as myśliwski podczas II wojny światowej.
Dziś powieści Meissnera są nieco zapomniane. Warto po nie sięgnąć: mogą być swoistym skarbcem wiedzy o dziejach polskiego lotnictwa, szczególnie dla zainteresowanych tą tematyką.
Opracował Jan Lewicki
Na zdjęciu: Janusz Meissner z psem Startem na lotnisku w Krakowie
Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe