Pandemia koronawirusa a zdrowie psychiczne

Zatrważające skutki lockdownu

Dwie przedłużające się w czasie kwarantanny w ciągu jednego roku znacząco zmieniły obraz naszego życia codziennego, funkcjonowania rodziny, placówek oświatowych, działalności zawodowej. Pandemia koronawirusa, z którą rządy poszczególnych krajów próbują walczyć wprowadzając coraz to nowe, bardziej rygorystyczne ograniczenia, dramatycznie wpłynęła na stan psychiczny i emocjonalny ludzi.

Specjaliści alarmują o wzroście poziomu zachorowalności na depresję oraz rosnącą liczbę innych zaburzeń o charakterze psychicznym, które rzutują na obniżenie jakości życia i niechybnie prowadzą do naruszenia również fizycznego zdrowia osoby.

Dolegliwości psychiczne stanowią jeden z największych problemów zdrowotnych na świecie. Według szacowań Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) choroby psychiczne, zwłaszcza depresja, są drugą po chorobach układu krążenia przyczyną niepełnosprawności na świecie. Na Litwie, która od lat zajmuje jedno z czołowych miejsc pod względem samobójstw (podstawową przyczyną tego zjawiska jest właśnie depresja), sytuacja wygląda podobnie.

Według informacji Litewskiego Instytutu Obserwacji Praw Człowieka, upowszechnionych w listopadzie ubiegłego roku, zgodnie z oficjalną statystyką z problemami ze zdrowiem psychicznym boryka się ok. 3,5 proc. mieszkańców naszego kraju. Jednakże wielu cierpiących na zaburzenia psychiczne nie zwraca się o pomoc do specjalistycznych instytucji, toteż do oficjalnej statystyki nie trafia.

Główną przeszkodą w tym, aby zwrócić się o pomoc do psychologa czy psychiatry jest strach przed stygmatyzowaniem oraz brak usług zorientowanych na indywidualne potrzeby osoby. Przypuszcza się więc, że skala problemu jest znacznie większa, a tzw. obostrzenia kwarantannowe, mimo że pomogą zredukować liczbę zarażonych na koronawirusa, na pewno będą miały długoterminowe negatywne konsekwencje dla dobrostanu psychicznego mieszkańców naszego kraju.

Stres, niepokój, złość…

– Obecnie Litwa, jak i cały świat, przeżywa ciężki okres. Stres, niepokój, smutek, a nawet złość to normalne uczucia, które mogą towarzyszyć w czasie kryzysu i niepewności, jakiego właśnie doświadczamy. Niepokoimy się o siebie, o bliskich, o zdrowie i pracę. Myślimy o grożących trudnościach ekonomicznych, o dostępności usług opieki medycznej, o zapewnieniu nauczania dla dzieci. Powinniśmy się też zatroszczyć o ich bezpieczne spędzanie czasu i zaangażować je w jakieś zajęcia w domu. Tymczasem czujemy się bezsilni, ponieważ nie możemy przewidzieć ani skali rozpowszechnienia się wirusa, ani czynników uzdrowienia. Jednym z najbardziej skomplikowanych aspektów COVID-19 jest trudna do zbadania odporność wirusa SARS-CoV-2. Wydawałoby się, że już sytuacja się poprawia, a tu nagle znowu wszystko zmierza w złym kierunku i rząd kolejny już raz jest zmuszony do zaostrzenia środków zapobiegawczych. A te niekończące się ograniczenia po prostu odbierają nadzieję. Wszystko to negatywnie działa na nasze zdrowie psychiczne – wyjaśnia lekarz psychiatra Loreta Vitkutė-Maigienė, kierowniczka Centrum Zdrowia Psychicznego Centralnej Przychodni Rejonu Wileńskiego.

Według specjalistki w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, podstawowymi objawami chorób, z którymi się styka coraz więcej pacjentów przychodni rejonowej, jest niepokój, stres jak również wahanie nastroju. Te uczucia mają rujnujący wpływ na zdrowie psychiczne człowieka: powodują przede wszystkim brak pewności co do przyszłości, są przyczyną pogarszających się warunków życiowych, ograniczenia kontaktów społecznych, potęgują obawy o zabezpieczenie ekonomiczne, ograniczenie dochodów, strach przed zachorowaniem itp.

Destrukcja prowadząca do skrajności

– Z powodu długotrwałego oddziaływania pandemii na mieszkańców kraju, zwłaszcza na osoby z najbardziej wrażliwych grup, jak również na gospodarkę, szczególnie aktualnym będzie problem wzrastającej liczby samobójstw. Już daje się zauważyć, że największe zagrożenie wzrostu poziomu samobójstw było nie na początku kwarantanny, gdy ludzie jeszcze potrafili się zmobilizować i wierzyli, że wszystko się szybko zakończy, lecz po zakończeniu kwarantanny (w pierwszym etapie, wiosną), czy po ponownym jej ogłoszeniu (obecnie). Kwarantanna wydłużyła się w czasie i teraz wyraźniej uwidoczniły się jej ekonomiczne skutki – tłumaczy Vitkutė-Maigienė i podkreśla, że wszystkie te tendencje można zaobserwować również w Centrum Zdrowia Psychicznego.

– Wśród tematów poruszanych przez pacjentów dominuje: niepokój, stosunki w rodzinie, samotność, nałogi i depresja. Liczba osób zwracających się do naszej placówki zdrowotnej również rośnie, przy tym grupy wiekowe naszych pacjentów są bardzo różne. Co prawda, szczególny niepokój budzi zachowanie i samobójcze tendencje, przypadki samookaleczenia, próby popełnienia samobójstwa wśród dzieci i młodzieży – stwierdza w rozmowie z „Tygodnikiem” lekarz psychiatra.

Centrum Zdrowia Psychicznego na razie nie dysponuje szczegółowymi danymi za ubiegły rok, jednakże jak zaznacza jego kierowniczka, w roku 2020 placówka odnotowała znaczny wzrost samobójstw wśród nastolatków oraz prób porwania się na własne życie w tejże grupie wiekowej.

Wyważona dyscyplina

Aby łatwiej było przetrwać trudny okres pandemii oraz okazać pomoc innym, lekarz psychiatra radzi nie bagatelizować tych rozwiązań, które możemy sobie zapewnić sami, przestrzegając wyważonej dyscypliny. Wyrozumiałość dla siebie w czasie lockdownu połączona z wykonywaniem codziennych obowiązków może być dobrą metodą na zminimalizowanie pandemicznego stresu. Zdaniem psychiatry Centrum Zdrowia Psychicznego, poniższe porady pomogą w osiągnięciu tego celu:

* Nie zaniedbywać kontaktów społecznych, należy się starać zachować relacje z ludźmi za pośrednictwem środków współczesnej komunikacji;

* Pozostając w domu należy przestrzegać zdrowego stylu życia: zdrowo się odżywiać, dostatecznie spać, gimnastykować się, wychodzić na spacery do miejsc bezpiecznych i odludnych. Niepokoju nie należy „leczyć” przy pomocy alkoholu;

* Śledzić wiadomości, jednakże ilość dostarczanej informacji należy ograniczyć i wybierać jedynie wiarygodne źródła informacji;

* Trzeba pamiętać o tym, co sprawia nam przyjemność i pozwala odwrócić uwagę od męczących myśli. Czytajcie książki, słuchajcie relaksującej muzyki, oglądajcie filmy, o których możecie podyskutować z przyjaciółmi;

* Zachowajcie rutynę dnia. Postarajcie się każdemu dniowi nadać pewną strukturę, zawczasu planując działania na nadchodzący dzień. Pomaga to przywrócić kontrolę nad codziennością, której utrata w tych dniach zwłaszcza powoduje niepokój. Reżim dnia szczególnie jest ważny dla rodzin wychowujących dzieci;

* W przypadku istnienia zaburzeń zdrowia psychicznego bardzo ważne jest kontynuowanie leczenia.

Fachowa pomoc

Zdaniem naszej rozmówczyni, w tym trudnym okresie ważnym zadaniem dla każdego jest niezamykanie się w sobie, obserwowanie swego stanu emocjonalnego, troszczenie się o zdrowie psychiczne, które ma takie samo znaczenie jak i sprawność fizyczna. W przypadku napięcia i złego samopoczucia należy niezwłocznie zwrócić się o pomoc. Istnieje kilka różnych dostępnych sposobów pomocy psychologicznej:

* Telefoniczna pomoc psychologiczna. Obecnie działa nr tel. 1809, łączący wszystkie nieodpłatne telefoniczne linie pomocy emocjonalnej w kraju: Linię Nadziei (Vilties linija), Linię Pomocy Kobietom (Pagalbos moterims linija), Linię Młodzieżową (Jaunimo linija) Linię Dzieci (Vaikų linija) i Srebrną linię (Sidabrine linija);

* Platforma pomocy psychologicznej www.pagalbasau.lt. Ta platforma internetowa pozwala mieszkańcom na uzyskanie wartościowej informacji na temat zdrowia psychicznego oraz szybkie znalezienie odpowiedniej pomocy;

* Od października 2020 roku rozpoczęły działalność mobilne drużyny pokonania kryzysów. Takie drużyny zaczęły działać również w samorządzie rejonu wileńskiego. Ze specjalistami mobilnej drużyny pokonania kryzysów można się skontaktować codziennie (włączając weekendy) w godz. 8.00-20.00 pod nr tel. 8 616 22 252 lub za pośrednictwem poczty elektronicznej: mobilikomanda@krizesiveikimas.lt. W każdej drużynie pracuje co najmniej dwóch doświadczonych psychologów w dziedzinie interwencji kryzysowej;

* Od jesieni 2020 roku Biura Zdrowia Publicznego świadczą następujące nieodpłatne usługi: zajęcia grupowe w zakresie panowania nad stresem, rozpoznawania i kontrolowania stanów emocjonalnych, grupowe zajęcia wzajemnej pomocy, psychologiczne konsultacje w grupach i indywidualnie dla osób narażonych na zaburzenia zdrowia psychicznego z powodu trudnych sytuacji życiowych.

– Jeżeli osoba doświadcza szczególnie poważnych powikłań zdrowia psychicznego, to w żadnym wypadku nie powinna się zajmować samoleczeniem. Od razu powinna się zwrócić o pomoc do specjalistów – przestrzega Vitkutė-Maigienė.

W Centrum Zdrowia Psychicznego pracuje drużyna profesjonalistów, w skład której wchodzą: lekarz psychiatra, psychiatra dzieci i młodzieży, pielęgniarka zdrowia psychicznego, pracownik społeczny i psycholog medyczny. O fachową pomoc mogą się do nich zwrócić wszyscy mieszkańcy przypisani do Centralnej Przychodni Rejonu Wileńskiego i/lub do Centrum Zdrowia Psychicznego.

Vitkutė-Maigienė przypomina, że zwracając się do Centrum Zdrowia Psychicznego nie jest potrzebne skierowanie lekarza rodzinnego, aczkolwiek obecnie wszystkie usługi są świadczone w sposób zdalny.

– Nieraz słyszymy utyskiwanie pacjentów, że zdalna konsultacja, rozmowa przez telefon nie może zamienić żywego kontaktu i spotkania ze specjalistą. To prawda, jednakże kontakt we właściwym czasie – czy to przez telefon, czy za pośrednictwem innych środków komunikacji – jest ważnym krokiem w kierunku okazania pomocy. Specjalista, po dokonaniu oceny dolegliwości pacjenta, jego stanu zdrowotnego, opracuje plan leczenia i pomocy, a jeżeli istnieje potrzeba – wyznaczy konsultację w naszym centrum – tłumaczy kierowniczka Centrum Zdrowia Psychicznego.

Zwrócić się do Centrum Zdrowia Psychicznego w Centralnej Przychodni Rejonu Wileńskiego można pod nr tel. (8 5) 247 69 96, lub pod adresem pr. Laisvės 79, Wilno. Więcej aktualnej informacji o pracy centrum można znaleźć na stronie internetowej: www.vrcp.lt.

Irena Mikulewicz

Na zdjęciu: według lekarz Lorety Vitkutė-Maigienė, najczęstszymi tematami poruszanych przez pacjentów jest niepokój, stosunki w rodzinie, samotność, nałogi i depresja
Fot. archiwum

<<<Wstecz