Kolejne spotkanie z cyklu „Przystanek Historia” w DKP
Zapomniane powstanie
19 listopada w Domu Kultury Polskiej w Wilnie odbyło się kolejne spotkanie z cyklu „Przystanek Historia”, zorganizowane przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku. Złożyły się nań wykład Karoliny Dobek z białostockiego Oddziału Biura Edukacji Narodowej IPN pt. „Powstanie Sejneńskie 1919” i promocja książki „Antykomunizm Polaków w XX wieku”. Przed wykładem wszyscy przybyli otrzymali katalog o Powstaniu Sejneńskim.
Na początku głos zabrał Naczelnik OBEN IPN w Białymstoku dr Paweł Piotr Warot, który wprowadził słuchaczy do tematyki spotkania. Jak powiedział, dotyczy ono zapomnianego Powstania Sejneńskiego w 1919 roku.
– Okazuje się, że nie tylko Powstanie Wielkopolskie było zwycięskie, gdy Polska odzyskiwała niepodległość, gdy Polacy walczyli o każde granice. Również na Suwalszczyźnie mieliśmy do czynienia z powstaniem, które zakończyło się sukcesem, które było powstaniem zwycięskim – powiedział dr Warot.
Karolina Dobek z białostockiego OBEN IPN zaprezentowała wykład pt. „Powstanie Sejneńskie 1919” w formie multimedialnej. – Warto wiedzieć, że nie wszystkie tereny Polski odzyskały niepodległość. Same Sejny były bardzo ważne dla obu narodów: zarówno dla Polaków, jako teren na którym mieszkali, jak i dla Litwinów z racji na to, że były kolebką ich kultury. Po 11 listopada 1918 roku w Sejnach rozpoczęło się tworzenie zrębów państwowości polskiej. W Suwałkach utworzono Tymczasową Radę Obywatelską, na czele której stanął Adolf Świda. Na początku 1919 r. nastąpiło nasilenie antypolskiej polityki władz litewskich. Do Sejn wkroczyły wojska litewskie. Ogłoszono pobór do armii litewskiej. Dochodziło do aresztowań, rozbojów i zabójstw. Żeby załagodzić zaostrzającą się sytuację 26 lipca 1919 r. na Konferencji Pokojowej została wytyczona linia Focha, mająca rozdzielić wojska polskie i litewskie. Wyznaczenie tej linii nie zaspokoiło ani jednej, ani drugiej strony.
Jak opowiadała Dobek, na wieść o wytyczeniu linii Focha Niemcy rozpoczęli ewakuację. Za wycofującym się wojskiem niemieckim zaczęły wchodzić oddziały litewskie. Litewska Rada Państwowa – Taryba – zaczęła szerzyć antypolską propagandę. W tej napiętej sytuacji coraz więcej młodzieży polskiej wstępowało do Polskiej Organizacji Wojskowej Okręgu Suwalskiego: w sierpniu 1919 r. do POW należało 1500 ochotników. Jej komendantem był ppor. Adam Rudnicki.
W owym czasie duży wpływ na budzenie świadomości Polaków miał tygodnik „Ziemia Suwalska”, prowadzony przez związanych z wywiadem Tadeusza Katelbacha i pchor. Leonarda Zarzyckiego, którzy starali się zaszczepić wśród Polaków myśl, że ta ziemia powinna być polską, skoro od wieków była zamieszkiwana przez Polaków.
20 sierpnia 1919 r. do Sejn przyjechał premier Litwy Mykolas Sleževičius, wygłaszając tam manifest, by „bronili swych osad jak kto może, siekierami, widłami, kosami, żeby nikomu nie oddać kawałka ziemi od stuleci zamieszkiwanej przez przodków”.
16 sierpnia dowództwo POW podjęło decyzję o rozpoczęciu powstania w nocy z 22 na 23 sierpnia. Polskie oddziały – grupa operacyjna „Sumowo” pod dowództwem pchor. Wacława Zawadzkiego, samodzielna kompania „Krasnopol” pchor. Piotra Łankiewicza, samodzielna kompania „Giby” pchor. Józefa Rosińskiego oraz oddziały POW w Kopciowie, Łoździejach, Serejach i Wiesiejach – skoncentrowały się w okolicy wsi Sumowo. Kompania pchor. Łankiewicza jako pierwsza rozpoczęła działania bojowe, zajęła Krasnopol, potem Tartak, Wigry i kierowała się w stronę Sejn. O 6.00 rano po półgodzinnej walce Sejny przeszły w ręce Polaków. Na trzeci dzień powstania, 25 sierpnia, Litwini zaatakowali Sejny. Sejny zostały zajęte przez oddziały litewskie. W tym czasie od strony Krasnopola kompania pchor. Łankiewicza rozpoczęła oskrzydlanie miasta. Po dwugodzinnej walce Sejny ponownie znalazły się w polskich rękach. Ten dzień był najtragiczniejszy dla Polaków – zginęło 16 powstańców, wśród nich pchor. Zawadzki. Zdarzały się przypadki dobijania rannych przez żołnierzy litewskich. W czwartym dniu powstania, 26 sierpnia, umacniano pozycje wokół Sejn. Rankiem szóstego dnia powstania, 28 sierpnia, Litwini w sile dwóch batalionów wspieranych przez szaulisów i jednostki niemieckich ochotników uderzyli na Sejny. Walki trwały ponad 9 godzin. Polacy odparli atak, po czym Litwini rozpoczęli odwrót. Powstanie Sejneńskie zakończyło się zwycięstwem Polaków. W walkach o polskość tych ziem zginęło 54 powstańców, 70 zostało rannych. 12 września do Suwałk przybył Józef Piłsudski, owacyjnie witany przez mieszkańców miasta. Następnego dnia Naczelnik Państwa udał się do Sejn, gdzie przygotowano bramę powitalną, w której witano go chlebem i solą.
Dobek zaprezentowała katalog, w którym znalazło się blisko 150 ilustracji przedstawiających powstanie: fotografie, dokumenty, mapy. Jej wykład wzbudził zainteresowanie słuchaczy, czego dowodem były pytania i refleksje. Warto nadmienić, że na spotkanie przybyło grono młodzieży z Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wilnie wraz z nauczycielem historii Wiktorem Łozowskim. Większość tej młodzieży po raz pierwszy z wykładu Karoliny Dobek dowiedziała się o Powstaniu Sejneńskim.
Dr Warot zaprezentował książkę „Antykomunizm Polaków w XX wieku” pod redakcją dr. hab. Piotra Kardeli i dr. hab. Karola Sacewicza. Zawarte w niej publikacje ukazują różne oblicza polskiego antykomunizmu w XX wieku.
Jan Lewicki
Na zdjęciu: naukowcy z Białegostoku przedstawili mniej znane fakty historii XX wieku
Fot. autor