Wilno w hołdzie Stanisławowi Moniuszce
Spełnione marzenie kompozytora
W przededniu uroczystości Najświętszej Maryi Panny Ostrobramskiej, Matki Miłosierdzia w kościele akademickim pw. śś. Janów w Wilnie zabrzmiały cztery „Litanie ostrobramskie” Stanisława Moniuszki. W taki sposób, kiedy w stolicy trwały tygodniowe Opieki, oddano hołd wybitnemu kompozytorowi i wilnianinowi. Rok Moniuszki w Wilnie dobiega końca, aczkolwiek muzyczne wydarzenie u Janów nie było ostatnim tego typu przedsięwzięciem poświęconym „ojcu polskiej opery narodowej”.
W piątkowy wieczór, 15 listopada, w kościele śś. Janów w Wilnie „Litanie ostrobramskie” Stanisława Moniuszki zabrzmiały w opracowaniu Maksyma Fedorova. Muzyczne modlitwy wykonali: chór Opery i Filharmonii Podlaskiej im. Stanisława Moniuszki w Białymstoku (kierownik Violetta Bielecka), Litewska Państwowa Orkiestra Symfoniczna (dyrygent Gintaras Rinkevičius) oraz soliści z Polski – Joanna Markowska, Anna Antkowiak, Paulina Malinowska, Paweł Cichoński i Mateusz Stachura. Wydarzenie muzyczne zabrzmiało pod batutą Rinkevičiusa. Pięknemu wykonaniu instrumentalistów i solistów towarzyszyły imponujące iluminacje. O grę świateł do Moniuszkowych „Litanii” zatroszczyła się spółka akcyjna „AB Light”. Inicjatorem i producentem przedsięwzięcia był Edward Trusewicz. „Dzisiejsze przedsięwzięcie jest hołdem złożonym kompozytorowi przez obecne pokolenie wilnian w 200. rocznicę jego urodzin” – podkreślił Trusewicz.
Kompozycje religijne zajmowały w twórczości Stanisława Moniuszki marginesowe miejsce, nie poświęcił im tyle czasu, co operze, twórczości kantatowej albo pieśni. Spośród nich wyróżniają się cztery „Litanie ostrobramskie”. Skomponowane na cześć Najświętszej Maryi Panny Ostrobramskiej z okazji Opiek powstały w latach 1843-1855: „I Litania” (1843 r.), „II Litania” (1849 r.), „III Litania” (prawdopodobnie w roku 1853) oraz „IV Litania” (1855 r.). Wszystkie „Litanie” mają tekst łaciński. Moniuszko wykorzystał w nich swoje doświadczenia zdobyte na polu twórczości pieśniowej i kantatowej. Nawiązał również wyraźnie do stylu ludowych kantyczek. Największe uznanie zyskała „III Litania”, którą szczególnie cenił również sam kompozytor, o czym świadczą liczne wzmianki w jego korespondencji o wykonaniu tego utworu i negocjacje z wydawcą, mające na celu szybki druk dzieła.
„Litanie” ku czci Matki Boskiej Ostrobramskiej powstały nieprzypadkowo – wielowiekową tradycją na zwieńczenie Opiek były niegdyś uroczyste nieszpory, a na ich zakończenie wykonywano litanię. Modlitwa ta przyciągała tłumy, przewodniczył jej biskup przy otwartym oknie kaplicy. W ubiegłym numerze „Tygodnika” (nr 46) zamieściliśmy wspomnienie Władysława Syrokomli, który szczegółowo opisuje to wydarzenie. Poeta podkreśla m. in. „Artyści, co przedniejsi, jakich Wilno posiada, wykonują litanię przy towarzystwie orkiestry miejscowej. Modlitwa wznosi się pod niebiosa, bicie kilkunastu tysięcy serc jej wtóruje. (…) I przy rzęsistych ogniach iluminacji widać, jak te kilkanaście tysięcy wiernych jednym ożywione uczuciem upada na kolana. Całe Wilno się modli”. Widocznie nabożeństwa u „Tej, co w Ostrej świeci Bramie” natchnęły Moniuszkę, że pisał swoje „Litanie” i marzył o podobnie uroczystym ich wykonaniu.
– Z informacji archiwalnych wiemy, że Moniuszko z przyczyn obiektywnych nie był w stanie wcielić w życie swego marzenia, żeby litanie, które napisał na zakończenie odpustu ostrobramskiego, zabrzmiały w listopadzie z towarzyszeniem orkiestry symfonicznej. Ograniczał się do wykonania tego dzieła przez solistów, chór i niezbyt liczną grupę dochodzących muzyków, którym rozpisywał partie instrumentalne według ich predyspozycji. Pracując jako organista, miał niezły chór, ale nie miał instrumentalistów, (…) a marzyło mu się wykonanie tego dzieła na zakończenie Opiek z orkiestrą symfoniczną. Po latach, kiedy obchodzimy 200. rocznicę urodzin Stanisława Moniuszki, litanie zabrzmiały w całej okazałości – powiedział Trusewicz.
Poinformował także, że „Litanie ostrobramskie” zabrzmiały w nieco innej odsłonie – z uzupełnieniem tych luk, które widnieją w oryginalnej partyturze, ale były przez kompozytora przewidziane w akompaniamencie fortepianowym. Po latach marzenie mistrza zostało spełnione dzięki polsko-litewskiemu projektowi.
* * *
Koncert został zrealizowany we współpracy Fundacji „Kultura Wilna” z Operą i Filharmonią Podlaską im. Stanisława Moniuszki w Białymstoku. Wsparcia udzielił Senat RP, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP oraz samorząd miasta Wilna.
Opracowała Teresa Worobiej
Na zdjęciach: chór i orkiestra wykonały „Litanie” pod batutą Gintarasa Rinkevičiusa
Fot. Wiktor Jusiel