Promocja książki „Więzienie na Łukiszkach w Wilnie 1939-1953”

Przystanek przed Ponarami…

„W połowie stycznia 1940 r. w wileńskim więzieniu wybuchł pierwszy udokumentowany bunt. Więźniowie domagali się uwolnienia. Swoją wolę wyrażali, krzycząc i kopiąc w drzwi. Niektórzy śpiewali pieśni patriotyczne i hymn Polski. Zaledwie po godzinie przyjechało wojsko i rozpoczęła się akcja pacyfikacyjna. Polegała ona na wyprowadzaniu buntowników z cel i szczuciu ich psami. Wiele osób zostało wówczas pobitych.

Pod koniec stycznia 1940 r. Sauguma rozpoczęła rozpracowywanie, a następnie przystąpiła do likwidacji Komisariatu Rządu (KR). Do marca w 1940 r. w łukiskim więzieniu karę odbywało 121 członków KR… Po serii rewizji przeprowadzonych w domach polskich wojskowych aresztowano następne 142 osoby”…

„Sytuacja stałego zagrożenia powodowała, że nastroje wśród osadzonych na Łukiszkach były złe. Tylko osoby silne psychicznie były w stanie wytrzymać szykany, bicie, wielogodzinne przesłuchanie i jęki osób torturowanych. Wielu załamywało się psychicznie. Wielu popadało w obłęd. Takie osoby były w więzieniu szybko likwidowane. Wszyscy zdawali sobie sprawę, że bardzo rzadko zdarzały się sytuacje, kiedy udawało się zwolnić osobę. O takim szczęściu może mówić jeden z byłych profesorów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie Stefan Narębski. Zwolniono go z więzienia 16 kwietnia 1941 r., ponieważ uwzględniono diagnozę doktora Odyńca o przebytej chorobie serca…

Najczęściej w porze nocnej odbywały się rewizje osobiste więźniów. Przeprowadzano je przeważnie dwa razy w tygodniu. Więźniowie musieli się rozebrać do naga i stanąć twarzą do ściany z założonymi do tyłu rękoma… Najbardziej prześladowane były osoby, u których znaleziono medalik lub krzyżyk, ukryty w dniu przyjęcia do więzienia”…

„Od marca 1942 r. rozpoczęły się masowe aresztowania w wileńskim środowisku konspiracyjnym młodzieży licealnej i studenckiej, oficerów i duchowieństwa. Statystyki więzienne bardzo dobrze obrazują wzrost aresztowań. Stan zapełnienia więzienia na Łukiszkach na dzień 20 marca 1942 r. wynosi 1900-2000 osób, w tym około 180 księży. Dla polskiego środowiska konspiracyjnego szczególnie tragiczne były miesiące maj i czerwiec 1942 r.”.

Powyższe trzy obrazy z życia więzienia na Łukiszkach w Wilnie pochodzą z różnych okresów. Czasu mierzonego kolejnymi okupacjami, które przeżyła Ziemia Wileńska. Na okres ten składają się: pierwsza okupacja sowiecka (19 września 1939 r. – 27 października 1939 r.), rządy Litwy (28 października 1939 r. – 15 czerwca 1940 r.), druga okupacja sowiecka (15 czerwca 1940 r. – 22 czerwca 1941 r.), okupacja niemiecka (22 czerwca 1941 r. – 3 lipca 1944 r.) i kolejna okupacja sowiecka.

W minionym tygodniu w Domu Kultury Polskiej w Wilnie odbyła się promocja książki autorstwa dr Moniki Tomkiewicz pt. „Więzienie na Łukiszkach w Wilnie 1939-1953”. Ta monumentalna praca naukowa obrazuje też aspekty historii więziennictwa w Wilnie w okresie zaboru carskiego, represje z okresu pierwszej i drugiej okupacji sowieckiej, jak też rządów litewskich z lat wojny. W wydaniu częstokroć wspominane jest więzienie na ul. Ofiarnej, więzienie w Pałacu Słuszków, folwark Tuskulanum, gdzie zostali rozstrzelani żołnierze AK, uczestnicy operacji „Ostra Brama” oraz inne miejsca kaźni obywateli polskich w czasach zmieniających się okupacji.

Praca ta została wydana pod auspicjami Oddziału Gdańskiego Instytutu Pamięci Narodowej, a to, że wydanie dotarło na prezentację w Wilnie, zawdzięczamy kapitanowi żeglugi wielkiej Józefowi Szyłejce, prezesowi Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej.

Podczas prezentacji książki prelekcję wygłosiła Elżbieta Grot, kustosz Muzeum Stutthof w Sztutowie. Była poświęcona błogosławionej siostrze dominikance Julii Stanisławie Rudzińskiej. Opowieść o siostrze wzruszyła zebranych. S. Julia była kierownikiem zakładu dla sierot w Wilnie, przełożoną Domu Sióstr Dominikanek. W czasie okupacji niemieckiej została oskarżona o współpracę z AK, aresztowana 12 lipca 1943 roku i wtrącona do więzienia na Łukiszkach, potem – zesłana do obozu pracy w Prawieniszkach, a następnie do obozu koncentracyjnego Stutthof. Tam też w 1945 r. zmarła – podczas epidemii opiekowała się chorymi i zaraziła się tyfusem plamistym.

Przemysław Namsołek, st. kustosz Archiwum IPN w Gdańsku, wiceprezes Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, opowiedział o działalności Towarzystwa w upamiętnieniu polskiego czynu zbrojnego na Wileńszczyźnie w okresie II wojny światowej. Wydawane w latach poprzednich przez nieodżałowanego Leszka Malinowskiego pisma „Rozmaitości Wileńskie” do dziś dla wielu źródło wiedzy o walkach Polaków o swoją Ojczyznę.

Krystyna Adamowicz

Na zdjęciu: podczas spotkania w DKP dr Monika Tomkiewicz zaprezentowała swoje dwie najnowsze publikacje
Fot.
Jerzy Karpowicz

<<<Wstecz