Pięć wieków reformacji – krwawiąca rana Kościoła
Od konfliktu do komunii
Łączy nas wiara w Jezusa Chrystusa i Słowo Boże. Co nas dzieli? Odpowiedź byłaby o wiele dłuższa, tym bardziej, że dostrzeganie i doświadczanie różnic jest o wiele łatwiejsze. 31 października kończyły się obchody jubileuszu 500-lecia reformacji.
Rok Reformacji przebiegał m.in. pod znakiem tak istotnych wydarzeń, jak ubiegłoroczna wizyta papieża Franciszka w Szwecji, połączona z podpisaniem przez przedstawicieli Kościoła katolickiego i Światowej Federacji Luterańskiej wspólnej deklaracji. „To, co nas łączy, jest większe niż to, co nas dzieli” – takie oświadczenie czytamy w deklaracji.
Okrągłej daty nie pominięto także w Wilnie: we wrześniu odsłonięto pomnik Marcina Lutra. Rzeźba, autorstwa Romualdasa Kvintasa, stanęła na dziedzińcu kościoła luterańskiego przy ul. Niemieckiej 20. Uroczystość odbyła się w obecności przedstawicieli największych konfesji chrześcijańskich na Litwie – metropolity wileńskiego abp. Gintarasa Grušasa i kard. Audrysa Juozasa Bačkisa, przedstawiciela prawosławnej archidiecezji litewskiej ks. Władimira Sielawki oraz superintendenta generalnego Kościoła ewangelicko-reformowanego na Litwie ks. Tomasa Šernasa. Odsłonięcia pomnika dokonał zwierzchnik Kościoła ewangelicko-augsburskiego na Litwie biskup Mindaugas Sabutis.
Protestanci a luteranie
Pojęcie „protestantyzm” ma dość szerokie znaczenie. Obok luteranów, kalwinów, metodystów i baptystów mianem protestantów określamy także szereg wspólnot mających niezależny charakter i ustrój kanoniczny. Pierwszą historyczną i genetyczną gałęzią protestantyzmu jest ewangelicyzm lub Kościoły reformacyjne, tzn. wywodzące się bezpośrednio z reformacji – luteranie i ewangelicy reformowani (tzw. kalwini, pochodzący od uczniów Jana Kalwina).
Według danych spisu ludności z roku 2011, na Litwie mieszka prawie 18,4 tys. luteranów (0,6 proc. ogółu mieszkańców) i ponad 6,7 tys. ewangelików reformowanych (0,22 proc.).
Zwierzchnikiem Kościoła ewangelicko-augsburskiego na Litwie jest biskup Mindaugas Sabutis. Kościół liczy 56 parafii. Główna siedziba znajduje się w Wilnie przy ul. Niemieckiej 20. Pierwszy luterański zbór powstał tutaj w roku 1555, jednak spłonął. Nowa murowana świątynia przetrwała kilka pożarów. W obecnej postaci kościół powstał w XVIII wieku. Po pożarze w roku 1945 władze komunistyczne urządziły w nim salę do gry w piłkę. Do luteranów kościół powrócił w 1991 roku.
Superintendentem generalnym Kościoła ewangelicko-reformowanego na Litwie (kalwinów) jest ks. Tomas Šernas. Kościół liczy 14 parafii. Siedziba Synodu mieści się w Birżach (ul. Reformatów 1), siedziba Konsystorza znajduje się w Wilnie przy ul. Zawalnej (Pylimo) 20. Pierwszy zbór kalwiński w grodzie nad Wilią wzniesiono na wprost kościoła św. Michała. W 1640 świątynia została zburzona, po czym przeniesiono ją za wały miejskie – powstał wówczas drewniany zbór otoczony cmentarzem kalwińskim. Obecny zbór murowany wzniesiono w latach 1830-1835. W czasach sowieckich kościół kalwiński został zamieniony na kino „Kronika”. Świątynię zwrócono wiernych dopiero w roku 1991.
Wyznawcami kalwinizmu byli m.in Radziwiłłowie – najpotężniejszy litewski ród magnacki herbu Trąby Odmienne. W XVI w. ród podzielił się na kilka linii, z których dwie przyjęły kalwinizm, z czego jedna tylko przez 2 pokolenia i pod koniec XVI w. przeszła na katolicyzm, ale druga pozostała mu wierna aż do wygaśnięcia rodu pod koniec XVII wieku.
W poszukiwaniu tego, co łączy
Kościoły luterańskie na całym świecie tworzą założoną w 1947 roku Światową Federację Luterańską z siedzibą w Genewie. Z uwagi na fakt, że luteranie są najsilniejszą i najbardziej zorganizowaną grupą wyznaniową, wywodzącą się z reformacji, to właśnie z nimi od czasów Soboru Watykańskiego II Kościół katolicki prowadzi oficjalny dialog teologiczny. Najważniejsze jego dotychczasowe osiągnięcia to podpisana w 1999 roku przez Papieską Radę ds. Popierania Jedności Chrześcijan oraz Światową Federację Luterańską „Wspólna deklaracja o usprawiedliwieniu” oraz wspólny raport „Od konfliktu do komunii” z 2013 roku, opracowany przez komisję mieszaną złożoną z teologów obydwu wyznań.
Zwierzchników Kościoła ewangelicko-augsburskiego i ewangelicko-reformowanego można spotkać także podczas różnych przedsięwzięć organizowanych w Kościele katolickim: obecni byli m. in. na beatyfikacji bp. Teofila Matulionisa, czy podczas Kongresu Miłosierdzia. W 2014 roku odbyło się Święto Rodzin w obronie wartości chrześcijańskich, a zorganizowane zostało wspólnie przez Kościoły chrześcijańskie na Litwie: katolicki, ortodoksyjny, ewangelicko-augsburski (luterański) i ewangelicko-reformowany (kalwini). Luteranie też uczestniczą w procesji światła, organizowanej co roku na zakończenie Tygodnia Miłosierdzia, w przededniu Niedzieli Przewodniej. Wtedy też jedna ze stacji modlitewnych odbywa się w zborze luterańskim.
Świętowanie rozwodu?
Hierarchowie Kościoła katolickiego byli obecni podczas przedsięwzięć związanych z rocznicą reformacji. Wywołało to także niezadowolenie i krytykę: czy należy świętować wydarzenie, które – będące bolesną i wciąż niezagojoną głęboką raną – przyniosło kolejny podział w chrześcijaństwie. To mniej więcej tak, jakby wieloletnie małżeństwo nagle rozpadło się, a po latach wspólnie zaczęło świętować rocznicę ogłoszenia rozwodu. Niektórzy krytycy takich obchodów przytaczają argument, że wspólnie uczestnicząc w obchodach rocznicowych, obydwie strony wyrzekają się własnej tożsamości.
Tymczasem deklaracja podpisana przez papieża Franciszka i Światową Federację Luterańską zakłada, że w 500-lecie reformacji obydwie strony „opłakują przed Chrystusem, że niegdyś wspólnie zraniły widzialną jedność Kościoła”. W deklaracji bezwzględnie odrzucono wszelką nienawiść i przemoc, minioną i obecną, zwłaszcza stosowaną w imię religii.
Kościoły upamiętniające 500-lecie reformacji nie dążą do zamazania dzielących ich wciąż różnic lub stworzenia nowego modelu chrześcijaństwa w wersji „light”. Pragną natomiast wspólnie podziękować Stwórcy za dary Słowa Bożego i Ewangelii, którym nieustannie żywią się obydwie wspólnoty i rozpoznają we własnym, codziennym życiu duszpasterskim.
Teresa Worobiej
Na zdjęciach: ustawiona na 30-cm. granitowym postumencie figura Marcina Lutra mierzy 2,5 m;
w procesji światła, w wigilię Niedzieli Miłosierdzia Bożego, radość ze zmartwychwstania Jezusa z katolikami dzielą także luteranie i kalwini
Fot. liuteronai.lt, autorka
PROTESTANTYZM, którego luteranizm jest częścią, stanowi drugą pod względem liczby wyznawców, po katolicyzmie, gałąź chrześcijaństwa. Liczy ok. 400 mln członków. Kościoły ewangelickie są najliczniejsze w protestantyzmie – obecnie na całym świecie żyje ok. 60 mln luteranów i ponad 70 mln ewangelików reformowanych. Do nurtu ewangelickiego zaliczają się też metodyści, choć ich powstanie przypada na rok 1738.
Drugim wielkim prądem w protestantyzmie są tzw. Kościoły wolne, zwane też niekiedy ewangelicznymi lub ewangelikalnymi dla odróżnienia od ewangelickich. Powstanie ich wiąże się z tzw. II reformacją, jaka dokonała się już wśród samych protestantów, głównie w Stanach Zjednoczonych na przełomie XVIII i XIX wieku. W ten sposób powstały takie wspólnoty wyznaniowe jak: baptyści, darbyści, chrześcijanie ewangeliczni, adwentyści dnia siódmego, mennonici, itp. Trzecim dużym, a przy tym bardzo dynamicznie rozwijającym się obecnie, nurtem protestantyzmu jest pentekostalizm, czyli ruch zielonoświątkowy.
Oddzielną grupę stanowią wspólnoty, wywodzące się z protestantyzmu, ale które tak daleko odeszły w swym nauczaniu od wielu podstawowych zasad chrześcijaństwa, że trudno je zaliczać do chrześcijańskich, więc i protestanckich. Są to m.in. świadkowie Jehowy – podważający wiarę w Trójcę Świętą i bóstwo Chrystusa, mormoni – mający własną Biblię w postaci Księgi Mormona (złożonej zresztą z 11 innych ksiąg) i uznający w praktyce swego założyciela Josepha Smitha za równego Chrystusowi, kwakrzy (Towarzystwo Przyjaciół) – odrzucający liturgię i sakramentologię.