O Czesławie Jankowskim z okazji 160. rocznicy jego urodzin

Między „tutejszością” a europejskością

W dniach 28-29 września na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wileńskiego odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa pt. Czesław Jankowski (1857-1929) – między „tutejszością” a europejskością, zorganizowana przez Centrum Polonistyczne. W tym roku przypada 160. rocznica urodzin tego znanego poety i publicysty.

Celem konferencji było ocalenie od zapomnienia jego bogatego i zróżnicowanego dorobku, który ma duże znaczenie dla literatury polskiej przełomu XIX i XX w. oraz kultury duchowej Wilna i Wileńszczyzny przed 1930 r. Oprócz najważniejszej dziedziny działalności Czesława Jankowskiego, czyli literatury, na uwagę zasługują jego przekłady z różnych języków (niemieckiego, francuskiego, rosyjskiego, czeskiego), prace edytorskie i krajoznawcze, a także dorobek publicystyczny, owoc współpracy z prasą, w tym – wileńską (z „Kurierem Litewskim” w latach 1905-1907, „Naszym Krajem” i „Gazetą Krajową” w latach 1920-1921 oraz „Słowem” w latach 1922-1929).

„Konferencja poświęcona Czesławowi Jankowskiemu była ważna, ciekawa, potrzebna” – w ten sposób krótko określiła tę imprezę naukową historyk dr hab. Joanna Januszewska-Jurkiewicz, profesor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Była ona autorką referatu dotyczącego fascynacji Jankowskiego przeszłością i tradycją XIX-wieczną, m.in. napoleońską. Wśród uczestników konferencji był również wileński historyk, dr Ryszard Gaidis, który wygłosił referat na temat udziału Czesława Jankowskiego, jako tzw. krajowca, w dyskusjach lokalnych wokół pojęcia „tutejszości”. Etnografów i muzealników reprezentował Andrzej Rataj z Krakowa, który omówił wybrane prace krajoznawcze Jankowskiego, w których zostały wykorzystane m.in. bogate źródła kartograficzne.

Zdecydowaną większość prelegentów stanowili literaturoznawcy, badacze historii literatury przełomu XIX i XX wieku, którzy reprezentowali Instytut Badań Literackich PAN (prof. dr hab. Grażyna Borkowska, dr Magdalena Rudkowska) oraz prawie wszystkie najważniejsze ośrodki akademickie w Polsce (Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Uniwersytet Jagielloński oraz Uniwersytet w Białymstoku). W ich wystąpieniach przewijał się wątek stosunku Czesłąwa Jankowskiego do tak ważnych postaci tej epoki, takich jak Józef Ignacy Kraszewski, Henryk Sienkiewicz (mówił o tym znakomity sienkiewiczolog prof. dr hab. Tadeusz Bujnicki), Michał Römer, a także do tradycji literatury epoki oświecenia, do popularnego w XIX w. gatunku prozy, jakim była arabeska. Wspomniane zostały również zasługi Jankowskiego jako teoretyka felietonu (dr hab. Marek Kochanowski z Uniwersytetu w Białymstoku), edytora promującego poezję młodopolską (o jego zbiorze Wybór celniejszych poezji ostatniej doby mówił prof. dr hab. Radosław Okulicz-Kozaryn z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), autora wrażeń z podróży do Włoch itd.

Cztery referaty zostały poświęcone ostatniemu okresowi życia Czesława Jankowskiego, który był ściśle związany z kierowaniem w 1925 r. teatrem muzycznym, czyli operetką, w Wilnie (mówiła o tym dr hab. Maria Ankudowicz-Bieńkowska z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie) oraz z pracą w wileńskim dzienniku „Słowo”, redagowanym przez Stanisława Cata-Mackiewicza. Dr Maciej Wojtacki z Akademii Sztuki Wojennej w Warszawie, jedyny politolog w gronie uczestników konferencji, szeroko naświetlił sprawę wpływu publicystyki Jankowskiego na poczytność gazety, wyróżniającej się bardzo wysokim poziomem. Dwie przedstawicielki polonistyki Uniwersytetu Wileńskiego, językoznawca doc. dr Kinga Geben i niżej podpisana, jako obiekt swoich badań uczyniły satyryczne felietony literackie Jankowskiego Przechadzki po Wilnie, pisane na łamach „Słowa” w latach 1924-1927 pod pseudonimem Jan Kanty Skierka. W ich referatach omówione zostały takie zagadnienia, jak językowy obraz świata we wspomnianym cyklu felietonów oraz porównanie Przechadzek po Wilnie z felietonami Michała E. Brensztejna Notatki brukowe, drukowanymi na łamach opozycyjnego wobec „Słowa” „Dziennika Wileńskiego”.

Podczas podsumowania konferencji została wyrażona opinia, że dorobek literacko-edytorsko-publicystyczny Czesława Jankowskiego zasługuje na uznanie i uwagę, ze względu na erudycję i piękną polszczyznę jego teksty stanowią wzór do naśladowania dla współczesnych naukowców i publicystów. Dlatego podkreślono konieczność wydania materiałów konferencyjnych, aby stały się one dostępne szerszemu kręgowi odbiorców.

Konferencja miała jeszcze jeden miły i niespodziewany akcent. Dzięki życzliwości prof. dr hab. Tadeusza Bujnickiego do Wilna dotarły materiały archiwalne dotyczące Jankowskiego, które dotychczas znajdowały się w archiwum prywatnym historyka prof. dr hab. Tomasza Szaroty, którego rodzina jest spowinowacona z pisarzem. Córka Czesława Jankowskiego Irena wyszła za mąż za wdowca Marcelego Szarotę, była macochą matki prof. Tomasza Szaroty. Dzięki temu wspaniałemu gestowi nieznana dotąd spuścizna Jankowskiego pozostanie w Wilnie.

Po zakończeniu drugiego dnia obrad uczestnicy konferencji oraz pracownicy Centrum Polonistycznego i studenci udali się na Cmentarz Rossa, gdzie na Górce Literackiej złożono kwiaty przy grobie Czesława Jankowskiego, znajdującym się prawie naprzeciwko grobu Władysława Syrokomli, który – rzecz godna uwagi – był ulubionym (obok Teofila Lenartowicza) poetą Jankowskiego, a także patronem jego debiutu poetyckiego z 1876 r. Na grobie wileńskiego publicysty stanęły znicze i wazonik chryzantem, które bardzo lubił – wspominał o tym w wierszu Wiosny zaduszny dzień, który odczytała studentka I roku Karolina Słowińska. Następnie goście konferencyjni udali się do Muzeum Władysława Syrokomli znajdującego się w podwileńskiej Borejkowszczyźnie. Wybór tego miejsca nie był przypadkowy: w tym roku przypada 120. rocznica odwiedzin domku Syrokomli w Borejkowszczyźnie przez Jankowskiego, ówczesnego publicystę petersburskiego tygodnika „Kraj”, który w 1897 r. zamieścił relację z tego wydarzenia zarówno w tej gazecie, jak też w tomie II swojej monografii Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi i ludzi. Rzecz znamienna – odwiedziny Muzeum W. Syrokomli odbyły się 29 września, w dniu urodzin patrona tej placówki.

Następnego dnia uczestnicy konferencji oraz studenci polonistyki skorzystali z wycieczki do Pałacu Prezydenckiego. W tym budynku na początku lat 20. XX w. mieściła się siedziba Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej, Czesław Jankowski urzędował tu jako kierownik Wydziału Prasowego tej instytucji państwowej. Jego gabinet mieścił się na drugim piętrze, w pokoju narożnym, którego okna wychodzą na ul. Uniwersytecką.

Organizatorzy konferencji składają serdeczne podziękowanie J. E. Pani Ambasador RP w Wilnie Urszuli Doroszewskiej za zaszczycenie udziałem w otwarciu obrad, a Senatowi Rzeczypospolitej Polskiej, Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie” oraz Instytutowi Polskiemu w Wilnie za wsparcie finansowe imprezy.

dr Irena Fedorowicz

Na zdjęciu: uczestnicy konferencji złożyli kwiaty i zapalili znicze na grobie Jankowskiego na cmentarzu na Rossie
Fot. archiwum organizatorów

<<<Wstecz