Wystawa poświęcona Skorynie w bibliotece Wróblewskich
Unikat sprzed 500 lat
W Bibliotece Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich 12 kwietnia odbyło się uroczyste otwarcie wystawy, upamiętniającej wydanie drukiem (1517-1520) w Pradze przez Franciszka Skorynę „Biblii Ruskiej” – ksiąg Pisma św. w języku cerkiewnosłowiańskim, opatrzonych przedmowami w języku ruskim. Unikatowy pod wieloma względami egzemplarz tłumaczenia Skoryny specjalnie dla wystawy w Wilnie udostępniła Górnołużycka Biblioteka Naukowa w Niemczech.
Jak zaznaczył podczas otwarcia dyrektor Biblioteki LAN im. Wróblewskich, dr Sigitas Narbutas, prezentowany egzemplarz jest niezwykły z kilku powodów: po pierwsze, do niego powstało niewiele tłumaczeń Pisma św., spisanego pierwotnie po aramejsku, hebrajsku i grecku, na języki narodowe, jest to również zaledwie czwarte tłumaczenie (po czeskim, niemieckim i włoskim), wydane drukiem (dzieło Skoryny można zaliczyć do tego grona z powodu przedmów w języku ruskim, z którego później ukształtował się białoruski).
Drugim powodem niezwykłości dzieła jest jego treść. W przedmowie Skoryna pisze, że z księgi można poznać początek i koniec wszelkiej mądrości – wszechmogącego Boga i prawo, którym powinni kierować się ludzie. Ale autor komentarzy i tłumacz widzi w Biblii również potężne narzędzie edukacyjne – według niego, księgi Pisma św. powinni zgłębiać ci, którzy pragną posiąść wiedzę w dziedzinach siedmiu sztuk wyzwolonych (składały się one na wykształcenie w tamtym czasie): by posiąść logikę, Skoryna radzi m. in. czytanie listów św. Pawła, by zdobyć biegłość w retoryce – zgłębianie ksiąg Salomona, studiującym zaś muzykę – skorzystanie z licznych pieśni, zawartych w Biblii).
Wyjątkowa jest również szata graficzna „Biblii Ruskiej”: na ważniejszych ilustracjach Skoryna umieszcza realne osoby, które w jakiś sposób przyczyniły się do wydania Pisma św. (jego wizerunek również zdobi dzieło, na wielu ilustracjach można go też rozpoznać nie tyle z twarzy, co po doktorskiej todze). Osoby na rysunkach są łatwo rozpoznawalne (jeden z nich, zatytułowany „Mojżesz przed ludem wybranym”, przedstawia np. trzech królów czeskich), jak i miejscowości – oblężenie Jerozolimy tak naprawdę odbywa się na tle Pragi. Skoryna był tu jedyny w swoim rodzaju – ani przed, ani po nim w Europie w ten sposób Biblii nie ilustrowano.
Dyrektor biblioteki pokrótce opowiedział również o samym Franciszku Skorynie – obywatelu ówczesnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, urodzonym przed 1490 r. (dokładna data nie jest znana) w Połocku, w rodzinie prawosławnej. W mieście znajdował się katolicki klasztor oo. bernardynów, pod wpływem działalności których młody Skoryna, za pozwoleniem ojca, przyjmuje wiarę katolicką i wyrusza do szkół w Wilnie, stąd – na uniwersytet do Krakowa, gdzie zdobywa tytuł bakałarza, a później magistra. Nie wszystkie fakty z jego życia są znane; na pewno studiował również w Padwie. Tu staje się doktorem medycyny, z czego całe życie był bardzo dumny.
Po praskim okresie wydawniczym (ukazały się wtedy, wydawane oddzielnie, księgi Starego Testamentu) w życiu Skoryny nastąpił okres wileński, również związany z drukarstwem – w 1522 r. w Wilnie wydaje on w języku ruskim „Małą książeczkę podróżną”, a w 1525 r. – „Apostoła” – teksty z Nowego Testamentu. Drukarnia Skoryny w Wilnie była pierwszą, powstałą na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego (upamiętnia ją dziś tablica przy ul. Wielkiej 19). W latach 20. XVI w. Skoryna ożenił się, zmarł natomiast w Pradze, po roku 1540.
Według dr. Narbutasa, poszczególne księgi „Biblii Ruskiej” Skoryny można spotkać w wielu bibliotekach, ale egzemplarz, prezentowany na wystawie jest zbiorem najbardziej kompletnym. Został on „odkryty” w Górnołużyckiej Bibliotece Naukowej w Goerlitz stosunkowo niedawno. Jej dyrektor, Matthias Wenzel, który uczestniczył w otwarciu wystawy w Wilnie, opowiedział, że stało się to przy okazji przeglądania zbiorów biblioteki, by wybrać posiadane egzemplarze Pisma św. na wystawę z okazji Roku Biblii, obchodzonego w Niemczech w 2003 r. Wtedy natrafiono na okaz, zatytułowany w katalogu „Biblia Slavica, Praha 1517”. Po wystawie książka trafiłaby z powrotem na półkę, gdyby nie teolog Peter Lobers z Goerlitz, który kilka lat pracował w Sankt Petersburgu jako docent. Znawca języka staro-cerkiewno-słowiańskiego zwrócił uwagę na ogromną wartość kulturową i historyczną księgi, którą potwierdzili też inni wybitni znawcy kultury białoruskiej. Obecnie „Biblia” Skoryny (doskonale zachowana) jest uważana za jedną z najważniejszych pozycji, przechowywanych w bibliotece w Goerlitz.
– Jak wiadomo, książki posiadają własne losy – historia przechowywanego u nas egzemplarza jest już częściowo zbadana. Odręcznie wykonany przez właściciela napis głosi, że w 1527 r. Biblia należała do znanego teologa luterańskiego Johanna Hessa z Wrocławia – opowiadał Wenzel. – Nie wiemy dokładnie, co się z księgą działo po śmierci Hessa w 1547 r. Prawnik z Goerlitz i kolekcjoner rzadkich książek, Daniel Staude swój napis wykonał najprawdopodobniej w roku 1615, gdy przekazywał 500 ksiąg ze swojej kolekcji gimnazjum w Goerlitz. Najprawdopodobniej też Staude kazał połączyć 8 czy 11 oddzielnych druków fragmentów Biblii w jedną całość.
Pierwsza drukowana wzmianka o „Biblii” Skoryny pojawiła się w Niemczech po 117 latach: pastor Goerlitz i historyk Kristian Knaute w swych „Historycznych wiadomościach biblioteki w Goerlitz” pisał m.in. o egzemplarzu Biblii w języku „moskwińskim”, nie posiadającym tłumaczenia, wydrukowanym „moskwińskim” alfabetem, którego nazwa w tłumaczeniu brzmi: „Biblia Russiaca explicata a Doctore Francisco Skorino. Pragae 1518”. Od tamtego czasu na ponowne odkrycie książka czekała na półce biblioteki ponad 270 lat.
„Biblię Ruską” Skoryny w Bibliotece im. Wróblewskich można było obejrzeć tylko do 20 kwietnia, ale wystawa z okazji 500-lecia jej wydania będzie trwać do 30 maja.
– Tą wystawą oddajemy cześć wielkiemu działaczowi na płaszczyźnie religii i kultury WKL, Franciszkowi Skorynie – powiedział „Tygodnikowi” dyrektor biblioteki, dr Narbutas. – Ukazuje ona życie Skoryny, jego dzieła, również krótko przedstawione są tradycje piśmiennictwa na Litwie do Skoryny – właśnie one ukształtowały jego unikalną osobowość – jak i późniejszą historię, rozwój druku.
Na wystawie można obejrzeć również ważne pozycje książkowe na ten temat, które ukazały się w ostatnich latach – są to faksymilia dzieł Skoryny, wydane m. in. w Niemczech i na Białorusi.
Alina Stacewicz
Na zdjęciach: „Biblia Ruska” – pierwsze drukowane wydanie Starego Testamentu w języku cerkiewnosłowiańskim; dzieje unikatowej księgi i postać jej autora podczas otwarcia wystawy przybliżyli dyrektorzy bibliotek dr Sigitas Narbutas (od lewej) i Matthias Wenzel.
Fot. autorka