Ukazał się album dr. Pawła Rokickiego „Ku Ostrej Bramie”
560 partyzanckich chwil
Promocja albumu „Ku Ostrej Bramie. Wileńska i nowogródzka Armia Krajowa w obronie ziemi ojczystej” dr. Pawła Rokickiego była tematem spotkania z cyklu „Przystanek Historia”, które odbyło się 15 lutego w Domu Kultury Polskiej w Wilnie. Album zawiera w większości nigdy wcześniej niepublikowane zdjęcia żołnierzy Armii Krajowej Ziemi Wileńskiej i Nowogródzkiej. Jest swoistą formą oddania im czci.
W promocji wziął udział autor albumu dr hab. Paweł Rokicki wraz z towarzyszącym mu st. inspektorem Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku Jarosławem Wasilewskim, organizatorem „Przystanku Historia”. Dr hab. Paweł Rokicki jest pracownikiem Biura Edukacji Narodowej IPN, członkiem Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego „Grota”. Jego zainteresowania Armią Krajową zaowocowały kilkoma publikacjami, m. in. „Armia Krajowa na Wileńszczyźnie 1943-1945” (2003), „Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich” (2015) i właśnie najnowszym albumem „Ku Ostrej Bramie”. Jak mówił podczas spotkania, album jest efektem 20-letnich zainteresowań tematyką Armii Krajowej na Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie w latach II wojny światowej. Wydanie ukazuje żołnierzy wileńskiej i nowogródzkiej AK w różnych sytuacjach: podczas przemarszu, postoju, walk, pogrzebu poległych. Są też zdjęcia przedstawiające żołnierzy w chwilach wypoczynku. Podzielony jest, jak mówił Rokicki, na 6 głównych rozdziałów, a 2 poprzedzające rozdziały niejako wprowadzają do tematyki albumu.
W rozdziale „Szlakiem Narbutta” zdjęcia ukazują okres utworzenia i działalności oddziałów AK od jesieni 1943 r. do Wielkanocy 1944. Są to fotografie, na których utrwalono m. in. żołnierzy brygady por. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, oddziału partyzanckiego por. Gracjana Fróga „Szczerbca”, 77 pp AK, 6 Brygady AK.
Kolejny rozdział „Wileńska rezurekcja” przedstawia m. in. zdjęcia z przysięgi żołnierzy VII baonu 77 pp, ze śniadania wielkanocnego w 3 Brygadzie „Szczerbca”, przywitania komendanta okręgu ppłk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”. Rozdział „Wiosenne boje” opowiada o akcjach zbrojnych AK. Zawiera m. in. zdjęcia przedstawiające rozbrojonych i rozmundurowanych żołnierzy kolaboranckiej formacji litewskiej LVR dowodzonymi przez gen. Povilasa Plechavičiusa, wziętych do niewoli w trakcie walk o Murowaną Oszmiankę i Tołminowo.
Rozdział „Rzeczpospolita partyzancka” obrazuje działania wileńskiej AK w czerwcu 1944 r. Kilka jest zdjęć przedstawiających przemarsz żołnierzy AK i mszę polową w Dziewieniszkach, gdzie ulokował się sztab ppłk „Wilka”, jak też żołnierzy 4 Brygady AK „Narocz” podczas stacjonowania w Bujwidzach.
W rozdziale „Bitwa o Wilno” utrwalono fotografie ukazujące oddziały AK podczas operacji „Ostra Brama” w lipcu 1944 r.: od rozpoczęcia akcji 6 lipca do koncentracji rozbrojonych żołnierzy AK przez sowietów na terenie zamku w Miednikach. Ostatni rozdział „Samoobrona” ukazuje walkę oddziałów AK, które uniknęły rozbrojenia. Trwała ona do 1949 r. Ppor. Anatol Radziwonik „Olech”, dowódca Obwodu Lida-Szczuczyn, największego ze struktur poakowskich, stoczył ostatni bój 12 maja 1949 r. pod Raczkowszczyzną, otoczony wraz z oddziałem przybocznym przez grupę operacyjną NKWD. Zginął z bronią w ręku. „Olech” i jego żołnierze zostali utrwaleni w albumie na 6 zdjęciach.
Dr Rokicki opowiedział o kulisach powstawania albumu. Łącznie zgromadził 2 tysiące zdjęć, z czego 560 wybrał do albumu. Zdjęcia uzyskiwał od ich autorów, jak też i właścicieli – akowców oraz ich rodzin, jak też z różnych archiwum. Część zdjęć jest autorstwa ppor. Sergiusza Sprudina „Majstra”, operatora filmowego Komendy Okręgu AK Wilno, jego brata Mikołaja Sprudina „Szerszenia”. Autor wielu zdjęć – Zbyszko Siemaszko „Swojak”, weiosną 1944 r. wykonał on kilkaset zdjęć w 3 Brygadzie AK.
Znaczna część zdjęć publikowanych jest po raz pierwszy. Całość uzupełniają mapy poglądowe, oryginalne meldunki, szkice z akcji oraz zdjęcia niemieckiego rozpoznania lotniczego z 1944 r. Gros zdjęć zostało wykonanych wiosną i latem 1944 r., okresie największej aktywności wileńskiej i nowogródzkiej AK.
Paweł Rokicki, jak zaznaczył, weryfikował autentyczność opisu zdjęć. Jeździł w tym celu m. in. do Dziewieniszek, Miednik, Taboryszek, Turgiel i innych miejscowości. Na zakończenie zwrócił się z prośbą do zebranych, by udostępnili mu zdjęcia akowców, jeśli u kogoś takowe się zachowały.
Wszyscy przybyli na promocję otrzymali w prezencie album „Ku Ostrej Bramie”.
Jan Lewicki
Na zdjęciach: okładka wydania; dr Paweł Rokicki opowiedział o kulisach powstawania albumu.
Fot. autor