Saga Piłsudskich (III)
Adam i Julia
Adam Antoni Piłsudski urodził się w Zułowie. Uczył się w Wilnie. Początkowo miał trudności z nauką, gdyż Broniś zanotował, że chciałem poduczyć Adasia przez wakacje, by w 3iej klasie nie szlupnął, lecz na kolejnych kartkach pamiętnika dodaje: Adaś dobrze się uczy, choć mu nikt nie pomaga. Ma z greckiego i matematyki po 4, reszta 3. Zdolny on prawie, że może Ziukowi dorównać. Według Bronisia, Adasiek kochany zupełnie w ślady jego idzie [Ziuka]. Co do jedzenia nic nie lubi, oprócz bifsztyków, no i jakichś słodkich potraw, na wszystko marszczy się i mruczy pod nosem, że niedobre.
W późniejszych latach Adam pracuje przy budowie elektrowni wileńskiej. W ciągu 23 lat w wileńskim samorządzie miejskim jest naczelnym księgowym. Rozwija działalność społeczno-filantropijną stojąc na czele jednego z okręgów kuratorium nad biednymi. Z biegiem czasu zostanie wiceprezydentem miasta i senatorem RP. Był kawalerem Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski (odznaczony 3 maja 1933 roku), kawalerem orderu Polonia Restituta.
Umiera, jak i Zula oraz Ziuk w 1935 roku. Wyjechał do Warszawy na zebranie Państwowej Rady Kolejowej, by tam reprezentować Wilno. 2 dni spędził w stolicy na załatwianiu spraw wileńskich. Gdy wszystko załatwił, ciężko zasłabł. Stwierdzono zapalenie obu płuc i po kilku dniach zmarł. Przy śmierci byli córka Wanda Pawłowska, siostrzenica Wanda Bułhakowa, brat Jan Piłsudski oraz lekarze, marszałkowa Aleksandra Piłsudska przybyła kilka minut po zgonie. Trumnę przewieziono pociągiem z Warszawy do Wilna.
W maju 1939 roku magistrat miasta Wilna zadecydował, że na swój koszt wybuduje pomnik Adamowi Piłsudskiemu, jako długoletniemu pracownikowi. Nie zostało to zrealizowane. Pomnik stanął dopiero w 1989 roku. Nie została na nim upamiętniona żona Leonia – Julia z Łodwigowskich, która zmarła niedługo po odejściu męża, po długich i ciężkich cierpieniach, w wieku 68 lat. „Pochowana została w sklepieniu razem z Adamem Piłsudskim na Rossie” – zanotowała ówczesna prasa wileńska.
Julia urodziła się w Paryżu z matki Francuzki i ojca Polaka, emigranta z roku 1848. Mieszkała z rodzicami w Dąbrowie Górniczej, gdzie ojciec po zezwoleniu powrotu do kraju obejmuje stanowisko dyrektora jednej z tamtejszych kopalni. Lata szkolne spędziła w Łodzi. Później pracowała w zarządzie kopalni. Po śmierci ojca utrzymywała matkę i młodsze siostry. Udzielała się w szeregach Polskiej Partii Socjalistycznej. U schyłku życia Julia była dość wątłych sił. Z powodów zdrowotnych nie udzielała się społecznie i głęboko przeżyła śmierć szwagra. „W ów pamiętny smutny wieczór wyprowadzenia jego ciała z Belwederu słuchała ze słuchawkami sprawozdania pogrzebowego. Kochała piękno, szczególnie muzykę, kwiaty i przyrodę. Kochała szare wróble” – dzielili się wspomnieniami o niej koledzy.
Julia i Adam mieli córkę Wandę, lekarz z zawodu, która ochrzczona została w kościele św. Rafała. W sierpniu 1934 roku wyszła ona za mąż w Wilnie w kościele św. Ducha za porucznika lekarza wojskowego Kazimierza Pawłowskiego (ur. 1892r.). Był on wdowcem z województwa łódzkiego, synem Antoniego i Salomei z Kościołków.
Kazimierz jak dziadek ojca
Kazimierz Gabriel przyszedł na świat w Zułowiu. W domu był nazywany Ziniakiem. Broniś opiekował się nauką młodszych braci: dałem Adasiowi do czytania książkę o powstaniu, a Ziniowi drugą, trzeba ich przyzwyczajać do czytania(...) bo widzę, że czytać będą.
Ziniak był ojcem chrzestnym syna Zofii i Bolesława Kadenacych – Czesława, późniejszego por. Wojska Polskiego, potem w rezerwie. Wiadomo, że Kazimierz pracował wspólnie z ojcem w Petersburgu. Gdy spłonął dwór w Zułowie, Józef Wincenty prowadził w Petersburgu magazyn i sklep drożdży prasowanych. Był dyspozytorem i dyrektorem technicznym Nowo – Kalinkinskiego Towarzystwa Udziałowego, syn jego Kazimierz jednym z dyrektorów. Zakłady produkowały wino stołowe, likiery i wódki, przygotowywane sposobem parowym z oczyszczonego spirytusu.
Józef Wincenty Piłsudski nieoczekiwanie umiera na początku 1902 roku, zostaje pochowany na cmentarzu wyborgskim w Petersburgu. Kazimierz niedługo zostaje wykluczony z interesu. Składa podanie o pracę w Towarzystwie Drogi Enzelo – Teherańskiej. Pracuje jako rachmistrz do upadku spółki podczas rewolucji październikowej. Prawie dziesięć razy zmienia miejsce zamieszkania w Petersburgu. W 1913 roku był właścicielem petersburskiej firmy krawieckiej „Luiza Louvar i Co”, która szyła ubrania damskie i dla artystów. Nazwa firmy, to imię i nazwisko żony Kazimierza Piłsudskiego. Wiadomo, że przybyła ona do Petersburga w 1910 roku jako austriacka poddana. Niedługo zostaje znaną w stołecznych domach Rosji krawcową ubrań damskich.
Po I wojnie światowej Kazimierz wraca do Wilna, pracuje w banku, następnie w Najwyższej Izbie Kontroli. Dalszych losów Luizy Louvar nie udało się odnaleźć. Wiadomo, że do 1917 roku była na liście obcokrajowców w Piotrogrodzie.
W 1937 roku Kazimierz został honorowym członkiem Polskiego Związku Szachowego. Wraz z wejściem do Wilna sowietów 17 września 1939 roku zostaje z bratem Janem aresztowany, więziony w Moskwie w Butyrkach i na Łubiance. Nie przeżył trudności więziennych, umiera w Bucharze w wieku 70 lat. W jednym z wywiadów (1981) córka marszałka, pani Wanda Piłsudska wspomina: „Stryj Kazimierz nie przeżył wojny, umarł z wycieńczenia, a stryj Jan, który był młodszy i silniejszy, wydostał się na Bliski Wschód, skąd przybył do Wielkiej Brytanii”.
Janek i Maryniutka
Podczas aresztu Bronisia i Ziuka, w I wileńskim gimnazjum uczyli się Adam, Kazimierz i Jan. Najmłodszy z nich, Janek, nie powtarzał żadnego roku. Powodziło się mu też dobrze w innych dziedzinach: jak mówił Tatko, będzie bardzo dobrze jeździł konno, teraz lata prawie na każdym, ma się rozumieć, roboczym, koniu w Zułowiu. W latach 1892-1894 Jan był gimnazjalistą w Lipawie, gdzie uzyskał maturę. Następnie studiował prawo w Moskwie, jednak z powodu działalności w polskiej organizacji studenckiej został usunięty. W 1904 roku, po ukończeniu studiów prawnych w Kazaniu, uzyskuje tytuł pomocnika adwokata. Dwa lata później w Witebsku, w kościele św. Antoniego, zawarł małżeństwo z 24-letnią szlachcianką Marią Zabłocką, córką Witolda Aleksandra i Marii ze Sławińskich.
W rodzinie zwracano się do Marii Piłsudskiej, żony Jana – Maryniutka. Już w rok po ślubie, przebywała ona w Zakopanem na kuracji i leczeniu. Jak zaznaczał w swych listach Broniś do Żarnowskiej zgodziła się, by jej zrobiono jeszcze jedną operację, byle tylko jeszcze prędzej wyzdrowieć. W Zakopanem wspominał Broniś, z Maryniutką grałem w karty i ogromnie ją zagrałem. Śmiała się i upewniała, że Janek ją więcej wspomina niż ty mnie (chodzi o Żarnowską). Dwa lata była Maryniutka na leczeniu w Zakopanem. Odpis aktu zgonu z kościoła św. Jakuba i Filipa w Wilnie z dnia 5 kwietnia 1921 roku mówi, że Maria Piłsudska zmarła w Wilnie w wieku 40 lat przy ulicy Portowej 6, na zapalenie płuc. Została pochowana na Rossie, w rodzinnym grobie.
Nie doczekała się Maryniutka, aż jej ukochany Janek zostanie posłem, wicemarszałkiem Sejmu RP, ministrem skarbu i wiceprezesem Banku Polskiego.
Jan Piłsudski każdy miesiąc dla czytelni im. Tomasza Zana na Wielkiej Pohulance 14 (dziś Basanavičiaus 16) przesyłał 100 złotych i dzięki swym staraniom z Banku Polskiego uzyskał subwencję 3000 zł. Dzięki Janowi Piłsudskiemu trafiły do Biblioteki im. Wróblewskich w Wilnie pamiętniki brata Bronisława z lat 1882-1885. Przybliżają one nieco życie codziennie Piłsudskich u schyłku XIX wieku. W bibliotece są też przechowywane świadectwa Jana Piłsudskiego z lat szkolnych i studenckich.
Po II wojnie światowej Jan Piłsudski osiada w Anglii, gdzie i umiera.
Zyta Kołoszewska
Cytowane urywki pochodzą z pamiętnika Bronisława Piłsudskiego „Pamiętnik z lat szkolnych 1883-1885” i książki Mieczysława Lepeckiego „Pamiętnik adiutanta Marszałka Pisudskiego”
Na zdjęciu: Józef Piłsudski w otoczeniu rodziny. Siedzą od lewej: Julia – żona Adama Piłsudskiego, Józef Piłsudski, Zofia Kadenacowa – jego siostra. Stoją dwaj bracia Józefa – Adam (czwarty z lewej) i Jan (szósty z lewej) z żonami i dziećmi. W jasnej sukience Wanda, córka Adama i Julii (1919)
Fot. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku
(Cdn.)