Jubileusz Dziewieniskiego Historycznego Parku Regionalnego
Nowy plan rozwoju muzeum pod otwartym niebem
Podstawowym celem planu jest uatrakcyjnienie parku dla turystów. Plan przewiduje otwarcie nowych szlaków turystycznych przeznaczonych dla gości poruszających się zarówno samochodami, jak też rowerami i kajakami.
Dla pieszych turystów zostanie odnowionych ponad dziesięć szlaków turystycznych, część z nich będzie przystosowana także dla osób niepełnosprawnych. Na terenie parku mają powstać nowe strefy rekreacyjne wzdłuż rzeki Gauja. W ramach działań służących rozwojowi parku zostaną odnowione i rozbudowane wodociągi w Poszkach oraz Dziewieniszkach. Ponadto w Poszkach ma zostać wybudowana nowa oczyszczalnia ścieków, zaś w Dziewieniszkach planuje się zrenowować działającą oczyszczalnię ścieków.
Dziewieniski Historyczny Park Regionalny został założony w połowie lat 90. na mocy decyzji Rady Najwyższej Republiki Litewskiej w celu zachowania, uporządkowania pamiątek historycznych i przyrodniczych regionu, a także regulowania rekreacyjnych i gospodarczych korzyści płynących z ich wykorzystania. Ogólna powierzchnia parku wynosi 10876 ha, z czego 6200 ha (57 proc.) zajmują lasy, 65,3 ha (0,6 proc.) – woda. Park jest cenny pod względem kulturowym, obejmuje bowiem najmniej dotknięte cywilizacją krajobrazy kulturowe z unikatowym rozmieszczeniem wsi, charakterystycznym dla tego regionu, wsie z zagrodami etnograficznymi.
Wiele wsi znajdujących się na terenie parku stanowi prawdziwy rezerwat etnokulturowy. Dla przykładu, we wsi Żyżmy jest 8 zagród oznakowanych tablicami pamiątkowymi, znajduje się tu 28 zabudowań z końca XIX pocz. XX wieku, zaś na liście zabytków kulturowych – 14 zagród. Rangę rezerwatu etnokulturowego posiada ogółem 13 wsi. Innego takiego odpowiednika na Litwie nie ma. Chociaż jedynie 2 wsie ogłoszono pomnikami architektury, pracownicy służby ochrony zabytków cenią wszystkie. W Poszkach znajdują się 23 zagrody wybudowane w XIX-XX ww. Z 23 zabudowań na liście pomników – 12 zagród oznakowano tablicami pamiątkowymi.
Do poszkońskiego rezerwatu należą również liczne V-VI-wieczne cmentarzyska oraz mitologiczne kamienie. W odległości niespełna 3 km od Dziewieniszek, przy starej drodze do Solecznik, znajduje się cmentarz dziewieniski. To pomnik archeologiczny o randze ogólnokrajowej. Tworzy go osiem zachowanych mogił, mieszczących się dość daleko jedna od drugiej w Lesie Zajaszyskim. Obok jednej z mogił znajduje się kamień „Mokas” – zabytek historyczny. Jeszcze jeden kamień, zwany „Užkeikta svodba”, leży 2 km na południe od „Mokasu”. Jego długość – ponad 3 m, szerokość – 2,7 m.
Na terenie parku są także położone liczne kurhany dawnych Bałtów. Mniej więcej w odległości 1 km od Poszek w lesie znajduje się grupa mogił, średnica największej z nich wynosi 20 m, wysokość – prawie 2 m. Według danych archeologicznych, cztery z danych mogił pochodzą z V-VI wieku. Nieopodal wsi Stoki znajduje się natomiast największe cmentarzysko, liczące 50 mogił z V-VI i IX-XII wieków.
Same Dziewieniszki – to typowe pod względem rozlokowania miasteczko charakterystyczne dla miejscowości Litwy Wschodniej i sąsiedniej Białorusi. Podstawowym elementem Dziewieniszek jest plac upodabniający miasteczko do Wilna, Oszmiany, Trob (Sobotników), Gieranionów i Solecznik. Ważnym zabytkiem historycznym jest tutaj kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Różańcowej z 1783 roku oraz 21-metrowa dzwonnica kościelna wybudowana w roku 1903. Na uwagę zasługuje też znajdująca się przy drodze na Sobotniki kaplica z rzeźbą Jezusa Ukrzyżowanego, przez miejscowych zwana „szwedzką kaplicą”.
W muzeum w Poszkach, gdzie również mieści się Centrum Informacyjne Dziewieniskiego Historycznego Parku Regionalnego, można obejrzeć naczynia i narzędzia gospodarstwa domowego z XIX i pocz. XX wieku zebrane na terytorium regionu dziewieniskiego. Działa tu także ekspozycja wyrobów lnianych, a pracownicy centrum chętnie zademonstrują proces powstawania ręczników, obrusów czy kap.
Andrzej Kołosowski
Na zdjęciach: Centrum Informacyjne Dziewieniskiego Historycznego Parku Regionalnego.