Publikacja poświęcona mniejszościom narodowym
Wileńszczyzna na celowniku badaczy
„Etniczność na Litwie Południowo-Wschodniej: między pamięcią historyczną a współczesnymi procesami społecznymi” – temu tematowi został poświęcony najnowszy numer czasopisma naukowego „Etniškumo studijos” („Studia etniczne”), wydawanego przez Instytut Badań Etnicznych Centrum Badań Społecznych Litwy.
„Odcinając się od politycznych batalii, które obecnie trwają, skoncentrowaliśmy uwagę na współczesne zmiany gospodarcze, społeczne, mające wpływ na procesy etniczne w tym regionie” – podczas prezentacji wydania, która odbyła się w Domu Wspólnot Mniejszości Narodowych, powiedział Andrius Marcinkevičius z Instytutu Badań Etnicznych.
Publikacja kompleksowo naświetla aktualne kwestie rozwoju grup etnicznych, w większości polskiej mniejszości, Południowo-Wschodniej Litwy pod względem społecznym, antropologicznym, geograficznym, prawnym i historycznym.
Jak zaznaczył Marcinkevičius, autorzy w swoich publikacjach próbują zanegować niektóre kwestie, odżegnać się od etnocentrystycznej interpetacji zjawisk i pokazać ten region inaczej, niż jest ukazywany zazwyczaj w mediach.
Temat próby utworzenia polskiej autonomii terytorialnej na Wileńszczyźnie poruszył historyk
Vladas Sirutavičius w swojej pracy pt. „Polityzacja etniczności na Litwie: ruch polskich autonomistów, „Sajudis” i polityka władz Litwy w 1988 – początku 1990 roku”.
„Dlaczego został wybrany ten temat? Bo w litewskiej historiografii nic szczególnego na ten temat nie znajdziemy. Z wyjątkiem kilku nieznacznych prac, w których, moim zdaniem, bardzo powierzchownie poruszono tę kwestię” – mówił historyk. Sirutavičius próbuje zrozumieć przyczyny autonomicznych dążeń litewskich Polaków, uwzględniając ówczesne realia, interesy działaczy itd. Historyk kwestionuje dotychczas powszechnie panującą opinię, że to Kreml zachęcał Polaków z rejonów wileńskiego i solecznickiego do utworzenia autonomii. Analizując źródła, nawet nie wszystkim historykom dostępne – sprawy karne, protokoły przesłuchań – naukowiec wnioskuje, że Moskwa z rezerwą ustosunkowywała się do tej kwestii i naświetlać, zaostrzać, eskalować tego tematu nie chciała, gdyż władza radziecka miała wtedy wiele swoich poważnych problemów.
Zdaniem Sirutavičiusa, dążenie do utworzenia autonomii dla polskich działaczy było nie tylko okazją do zespolenia polskiej społeczności, ale i wzmacnianie wpływów swych grup politycznych. Polityzację litewskich Polaków do tendencji autonomicznych pobudziła też prowadzona przez „Sajudis” i Partię Komunistyczną Litwy wspólna polityka w kwestii państwowego języka litewskiego i autonomii terytorialnej, co większość przedstawicieli społeczności odebrało jako zagrożenie dla swych interesów kulturowych i narodowych.
Donatas Burneika z Instytutu Społecznej Geografii i Demografii Centrum Badań Społecznych Litwy, z kilkoma innymi naukowcami, zbadał, jaki wpływ na rozwój regionu Południowo-Wschodniej Litwy ma intensywna urbanizacja Wilna. Czy rozrost stolicy przyczynia się do zmian społecznych, ekonomicznych i składu etnicznego w regionie wokół Wilna? Ten wielonarodowy region, gdzie przeważają mieszkańcy narodowości polskiej, zdaniem Burneiki, można poniekąd nazwać historycznym regionem Wilna, gdyż właśnie miasto było podstawowym czynnikiem utworzenia się i rozwoju takiego składu etnicznego wokół stolicy. Teraz, jak zauważa badacz, trwa odwrotny proces – to mieszkańcy litewskiej narodowości migrują na przedmieścia Wilna, w taki sposób zmieniając skład narodowościowy Południowo-Wschodniej Litwy. Czy takie zjawisko może stać się przyczyną konfliktów społecznych?
„Nie zauważyliśmy poważnych, wyraźnych konfliktów pomiędzy wspólnotami narodowymi. O wiele więcej napięta sytuacja panuje między nowymi mieszkańcami i miejscowymi. Nie dlatego, że jedni są Litwinami, a inni Polakami, a dlatego, że nowi osiedleńcy mają całkiem inne potrzeby niż miejscowi” – powiedział Burneika.
Aistė Račkauskaitė-Burneikienė z Uniwersytetu im. M. Romera poruszyła temat ochrony mniejszości narodowych w międzynarodowym prawie. Wnioskuje, że prawa mniejszości narodowych są chronione najskuteczniej, gdy ogólne prawa człowieka są uzupełnione o dodatkowe prawa, których celem jest pielęgnowanie i wyrażanie tożsamości mniejszości narodowych.
Jak wiadomo, na Litwie takiego „dodatkowego” prawa mniejszościom narodowym brakuje. 1 stycznia 2010 roku konserwatywno-liberalny rząd Andriusa Kibiliusa anulował Ustawę o mniejszościach narodowych. Tymczasem omawianie przygotowanego projektu nowej Ustawy o mniejszościach narodowych obecnie jest blokowane w Sejmie.
Mniejszościom narodowym, zamieszkującym Południowo-Wschodnią Litwę (Ejszyszki, Święciany i Soleczniki), poświęcony jest projekt badawczy „Mniejszości etniczne w Południowo-Wschodniej Litwie: wyraz tożsamości etnicznej, obywatelskiej, regionalnej i lokalnej”, prowadzony przez naukowców z Instytutu Badań Etnicznych Centrum Badań Społecznych Litwy. Prowadzone od 2012 r. badanie ma być zakończone w końcu br. Według naukowców, wyniki projektu pozwolą wszechstronnie naświetlić sytuację mniejszości narodowych w miastach Południowo-Wschodniej Litwy.
Iwona Klimaszewska
Na zdjęciach: autorzy niedawno przedstawili publikację, która kompleksowo naświetla aktualne kwestie rozwoju grup etnicznych Południowo-Wschodniej Litwy.
Fot. autorka