W 150. rocznicę Powstania Styczniowego
19 września – na wileńskiej Rossie
W następny czwartek, 19 września, o godz. 17.00, na wileńskim cmentarzu Rossa rozpocznie się uroczystość poświęcona pamięci powstańców 1863 roku spoczywających na tej nekropolii. Jest to kolejny przejaw godnej podziwu działalności Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą (SKOnSR) w Wilnie z prezeską Alicją Klimaszewską na czele. Jej sprzymierzeńcem w tej cennej akcji jest Adam Błaszkiewicz, przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego na Litwie, dyrektor Gimnazjum im. Jana Pawła II w Wilnie.
Zbiórka przy bramie głównej cmentarza. Następnie z udziałem kapłana z kościoła pw. św. Teresy (Ostrej Bramy), polskich harcerzy Wilna, mieszkańców miasta (organizatorzy serdecznie zapraszają do udziału w tej uroczystości), zgromadzeni udadzą się do miejsc spoczynku powstańców. Ogółem odwiedzonych zostanie blisko 20 grobów. Lokalizację niektórych z nich, zapomnianych i zaniedbanych, ustalił SKOnSR przy pomocy harcerzy oraz niedawno tu pracującej ekipy inwentaryzacyjnej młodzieży z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, kierowanej przez dr Annę Czyż i dra Bartłomieja Gutowskiego z warszawskiego Instytutu Historii Sztuki. Przy każdym grobie – modlitwa, następnie harcerze opowiedzą o spoczywającym w nim powstańcu. Na pomnikach umieszczone zostaną tabliczki z godłem powstania: na tle tarczy – Orzeł Biały, Pogoń i św. Michał. Dodajmy, że szykując się do tej akcji, na zlecenie Społecznego Komitetu Opieki na Starą Rossą wileński konserwator zabytków Czesław Połoński odrestaurował dwa nagrobki, dla trzeciego – nowy krzyż wykonał Gintautas Šuminas, jeden grób odnowili harcerze.
W związku z tą cenną inicjatywą uczczenia pamięci o Powstaniu Styczniowym przypomnijmy nazwiska kilku osób – jego uczestników, pochowanych na Rossie. Imiona innych postaramy się również w swoim czasie przywołać. Zdajemy sprawę, że wiele mogił nie zachowało się do naszych czasów. Szczególnym zagrożeniem stały się lata 50. ub. wieku. Nie jest tajemnicą, że podczas przeprowadzanej wówczas tzw. inwentaryzacji świadomie zacierano, na tej i innych nekropoliach Wilna, polskie ślady historii i pamięci.
W dniu 19 września 2013 r. na Rossie uczczona zostanie pamięć o Aleksandrze Oskierce. Pochodził z Podlasia, szkoły ukończył w Wilnie, studia – w Petersburgu. Był w Wilnie postacią znaną i cenioną: właściciel ziemski, bankowiec, działacz społeczny, nb. czynny był w Wileńskiej Komisji Archeologicznej, współpracował z „Kurierem Wileńskim”, później z „Ateneum”. Po wybuchu powstania w 1863 r. został członkiem rządu powstańczego – Wydziału Zarządzającego Prowincjami Litwy, a po aresztowaniu Jakuba Kazimierza Gieysztora – jego prezesem. Schwytany i skazany na śmierć, został ułaskawiony. Zesłano go na katorgę w Ussolu za Irkuckiem. Po amnestii powrócił do kraju. Najpierw mieszkał w Warszawie, następnie – w Wilnie. Zmarł w 1911 r. jako ostatni z członków Rządu Narodowego.
Grobowiec Aleksandra Oskierki znajduje w pobliżu kaplicy Żylińskich. Czołowa ściana pomnika o architekturze klasycystycznej ozdobiona jest herbem, po bokach – wazonami-urnami. Na tle ściany – tablica z napisem: Grób Alexandra Oskierki. Wewnątrz ogrodzenia pozostał jeden krzyż z brunatnego granitu. Drugi identyczny w nieznanych okolicznościach zaginął. Upamiętniał miejsce wiecznego spoczynku siostry Aleksandra – Kasyldy Oskierczanki (1872-1897).
Również na tzw. Grzbiecie Wschodnim Rossy – o malowniczym ukształtowaniu ścieżek na wzgórzu, znajduje się kwatera grobów rodziny Burhardtów. Miejscu pochowania dra Michała Burhardta upamiętnia okazały betonowy pomnik rzeźbiarski, zaprojektowany przez Bolesława Bałzukiewicza. Przedstawia figurę Chrystusa modlącego się w Ogrójcu. Szkoda, że ktoś bezmyślnie postarał się „odnowić” pomnik, pokrywając go białą farbą, która odpada płatami.
Michał Burhardt, syn barona Józefa Kazimierza i Emilii z Tutkowskich urodził się w 1838 r., kształcił się w Kiejdanach, Wiłkomierzu, Wilnie. Medycynę studiował w Dorpacie, dyplom uzyskał w Moskwie. Został lekarzem wojskowym. Przystąpił do powstania, zaopatrywał powstańców w broń przemycaną z terenu Prus. Po bitwie pod Cytowianami opatrywał rannych. W skutek donosu został aresztowany i osadzony w twierdzy dyneburskiej, następnie – zesłany do Orenburga i Ufy. Zarabiał tam jako nauczyciel rysunków. W 1869 przywrócono mu prawo praktyki lekarskiej. Po kilku latach pobytu na wygnaniu założył tam chutor „Litwinka”, będący schronieniem dla wygnańców polskich.
Po powrocie z zesłania gospodarował w majątku Podgaj pod Kiejdanami. Działał też aktywnie w Wilnie. We własnym domu - ob. al. Gedimino 1 - prowadził praktykę lekarską; był radnym miasta Wilna, lekarzem Pogotowia Ratunkowego.
O innych powstańcach możemy dowiedzieć się zaledwie z inskrypcji umieszczonych na pomnikach nagrobnych, z lakonicznych notek biograficznych. Seweryn Ryszard Mikutowicz (1834-1907) – kapłan, za poparcie powstania 1863 zesłany na Syberię; Walerjan Różycki – kapłan, wygłaszał patriotyczne kazania, przechowywał powstańców, zesłaniec. Na jego grobie inskrypcja: Męczennik ks. kan. Walerjan Różycki dr św. teol. i prawa 1827-1902. Prob. Par. Kliczków M. koło Sieradza od 1863 r. na wygnaniu lat ok. 40 Nad Lodowatym Oc. zm. 27-XII- 1902 r. w Wilnie Pax TIBI XM M. 1936; Gaspar Malecki (1841 – 5 V 1917), jako powstańczy naczelnik powiatu wiłkomierskiego (pod pseudonimem Kasperowicz) zorganizował oddział przyłączony później do partii Zygmunta Sierakowskiego. Śledził ruchy wojsk moskiewskich na odcinku Wilno – Dyneburg, w którym znajdowała się twierdza i silny garnizon, gdzie stoczył wiele potyczek i walk. Po upadku powstania wyjechał do Francji, skąd powrócił w 1895 r. Na jego pomniku z nieznanych powodów i w nieznanych okolicznościach (choć domyślić się można) znalazł się nowy tekst z błędami w obu językach, który brzmi następująco: G. Malecki Dowódca Odziała Powstania 1863 r G. Maleckiui 1863 m Sukileliu vadui.
O innych powstańcach spoczywających na Rossie opowiemy relacjonując uroczystości 19 września.
Halina Jotkiałło
Na zdjęciach: odnowiony staraniem SKOnSR pomnik powstańca Apolinarego Justyna Mikutowicza; Na Nowej Rossie, w sektorze 6 znajduje się nagrobek weteranki powstania 1863 r. - Ś. + P. / Z STODOLNICKICH / KAROLINA / MEDEKSZA / WETERANKA 63 ROKU. / ZM. DN. 5-VII-1915 ROKU L. 72 / - / ZA SPOKÓJ DUSZY / PROSI O ZDROWAŚ MARIA //.
Fot. Jolanta Nowosielska i Anna Czyż