400. rocznica śmierci księdza Piotra Skargi
Opowieść o złotoustym kaznodziei
Gorliwy kapłan, jezuita, twórca dzieł dobroczynnych, złotousty kaznodzieja, wielki patriota, niezłomny obrońca wiary katolickiej – to tylko niektóre przymioty księdza Piotra Skargi, którego 400. rocznicę śmierci w ubiegłym roku obchodziliśmy.
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej z tej racji ustanowił r. 2012 Rokiem księdza Piotra Skargi. Warto przypomnieć, że Dni Kultury Polskiej, które odbyły się w listopadzie ub. r. w DKP, przebiegały właśnie jako wspomnienie ks. Piotra Skargi. W ramach zaprezentowano spektakl, na który złożyły się fragmenty kazań ks. Skargi. Dalszym ciągiem przedsięwzięć Domu Kultury Polskiej w Wilnie upamiętniającym księdza Piotra Skargę był pokaz filmu „Skarga” w reżyserii znanego scenarzysty i reżysera Jarosława Mańki, który 18 stycznia przybył do naszego grodu. O dzień wcześniej ten film, zrealizowany przez Instytut Edukacji Społecznej i Religijnej im. ks. Piotra Skargi, był prezentowany w Białymstoku.
Na film złożyły się wypowiedzi ks. prof. Stanisława Ziemiackiego SJ, o. dr. Krzysztofa Biela SJ, ks. prof. Jana Machniaka, prof. Andrzeja Nowaka, prof. Grzegorza Kucharczyka, prof. Włodzimierza Biernackiego, Sławomira Skiby o księdzu Piotrze Skardze, o jego poszczególnych etapach życia i działalności.
Piotr Skarga Powęski urodził się 2 lutego 1536 r. w Grójcu. W wieku 17 lat wstąpił na Akademię Krakowską, w 1562 r. przyjął święcenia diakonatu i objął funkcję kaznodziei katedry we Lwowie. Tam otrzymał święcenia kapłańskie.
Ks. Skarga opuścił Lwów w 1568 r. i udał się do Rzymu z zamiarem wstąpienia do zakonu jezuitów. Po dwóch latach nowicjatu został przyjęty do Towarzystwa Jezusowego. Miało to miejsce miesiąc po śmierci – w tym samym domu zakonnym – św. Stanisława Kostki. Ks. Piotr Skarga został pierwszym polskim spowiednikiem w Bazylice św. Piotra w Rzymie. Przełożeni wysłali go do Pułtuska. Następnym etapem jego działalności było Wilno. W Wilnie szerzył gorąco kult Eucharystii, założył Bractwo Najświętszego Sakramentu. Został pierwszym rektorem założonej przez króla Stefana Batorego w 1579 na bazie kolegium jezuickiego Akademii. Funkcję rektora pełnił w latach 1579-1584. Ks. Piotr Skarga towarzyszył królowi w czasie oblężenia Połocka w sierpniu 1579 r. Stefan Batory cenił ks. Skargę, jako dobrego kaznodzieję. Powierzył mu kierownictwo w nowo założonych kolegiach jezuickich w Połocku, Rydze, Dorpacie.
Gdy po śmierci Stefana Batorego na tron wstąpił król Zygmunt III Waza, ks. Piotr Skarga został jego nadwornym kaznodzieją.
Piętnował grzechy narodowe
Obok pracy kaznodziejskiej ks. Piotr Skarga trudnił się pisarstwem. Napisał m. in. „Żywoty świętych”. Najbardziej znane są „Kazania sejmowe”, skierowane do ówczesnych posłów sejmu i senatorów. Wśród tych kazań wybija się homilia o miłości ku Ojczyźnie, z aluzjami do Pisma Świętego, a ściślej Starego Testamentu. „Ojczyzna wasza matką wam jest, a nie macochą” – pisał ks. Skarga, zwracając się do tych, którzy mieli decydować o sprawach państwa. „Jako najmilejszej matki swej miłować i onej czcić nie macie, która was urodziła i wychowała, nadała, wyniosła? Bóg matkę czcić rozkazał. Przeklęty, kto zasmuca matkę swoję. A która jest pierwsza i zasłużeńsza matka jako ojczyzna, od której imię macie i wszystko, co macie, od niej jest?..”.
Główną treścią kazań jest prezentacja najważniejszych grzechów narodowych Polaków, których niepohamowane rozplenienie się autor uznaje za główną przyczynę problemów dotykających państwo. To, według ks. Piotra Skargi, pycha, egoizm, prywata, niezgoda, odstępstwo od wiary katolickiej. Piętnował je.
Kazania i pisma Skargi, zwalczające herezje, stawały się przyczyną wyzwisk, kłamliwych oskarżeń i licznych gróźb, a nawet zniewagi i spoliczkowania go przez sługę protestanta Radziwiłła. Ks. Skarga nie tylko przebaczył swemu winowajcy, który przyszedł prosić o przeznaczenie, ale powiedział, że mógłby mu za ten policzek podziękować, gdyby nie obraza Boga i publiczne zgorszenie jakiego się dopuścił. Żył skromnie, co posiadał rozdawał biednym.
Pomagał najuboższym
Wypowiadający się w filmie podkreślają mniej znaną stronę jego wszechstronnej działalności, a mianowicie pracę charytatywną. Ks. Skarga jeszcze podczas pobytu w Wilnie rozpoczął tworzenie dzieł charytatywnych, nakłaniając ludzi bogatych, by podjęli się opieki nad najuboższymi. W Krakowie przy kościele św. Barbary założył Arcybractwo Miłosierdzia, jego dziełem jest też tzw. Bank Pobożności, udzielający bezprocentowe pożyczki dla zubożałych wiernych i ich dzieci, Bractwo Betanii św. Łazarza dla pielgrzymowania chorych oraz urządzenia pogrzebów biedocie.
W opinii świętości
Zmarł ks. Piotr Skarga 27 września 1612 r. w opinii świętości. Jego doczesne szczątki spoczywają w krypcie pod ołtarzem kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie. Dziś przekonanie o świętości ks. Piotra Skargi wciąż jest żywe. Wierni nawiedzają grób, modlą się o jego wstawiennictwo w różnych sprawach, a prośby i podziękowania do świętobliwego kaznodziei pozostawiają na małych karteczkach wetkniętych pod trumienkę z jego prochami.
Kult ks. Piotra Skargi rozpoczął się w końcu XVIII w. Do patriotycznych aspektów jego pisarstwa odwoływał się w swych dziełach nasz wieszcz Adam Mickiewicz. Papież Jan Paweł II przemawiając w Sejmie RP 11 czerwca w czasie pielgrzymki do Polski w 1999 r., nawiązał do „Kazań sejmowych” ks. Piotra Skargi czytając fragment, skierowany do senatorów i posłów I Rzeczypospolitej: „Miejcie wspaniałe i szerokie serce. (…) Nie cieśnijcie ani kurczcie miłości w swoich domach i pojedynkowych pożytkach, nie zamykajcie jej w komorach i skarbnicach swoich (…)”.
Czarna legenda Skargi.
Po filmie głos zabrał reżyser filmu Jarosław Mańka, który odpowiedział na pytania zebranej publiczności. Odniósł się do perfidnej plotki głoszącej, że ks. Piotr Skarga został pochowany w letargu. Ta czarna legenda o księdzu Skardze, dotycząca jego śmierci i działalności jako jezuity, mieszającego się do polityki, powstała na początku XX wieku zapewne z inspiracji zaborców. Nawet portal wikipedia, jak mówił reżyser, podaje, że „mógł zostać pochowany żywcem w stanie śmierci klinicznej lub letargu”.
Jarosław Mańka, dotarł do archiwum Arcybractwa Miłosierdzia. Dzięki księdzu Stanisławowi Bielickiemu drewniana trumna ze szczątkami ks. Piotra Skargi została włożona do ołowianej trumny i zamknięta na cztery kłódki. W latach 1912, 1918 i 1936 otwierano trumnę w celu badań szczątków księdza Piotra Skargi. Nie potwierdzono m. in. plotki o pogrzebaniu we śnie letargicznym.
Po pokazie można było wziąć sobie broszury o ks. Piotrze Skardze i płyty CD z filmem pt. „Skarga”. Na marginesie należy podkreślić, że słowa ks. Piotra Skargi wytykające grzechy narodowe i wzywające do pokuty, są aktualne i dzisiaj niezależnie pod jaką szerokością geograficzną żyjemy. Szczególnie dla tych, którzy sprawują wszelką władzę.‘
Jan Lewicki
Na zdjęciu: twórca filmu Jarosław Mańka.
Fot. autor