Obchody 400. rocznicy śmierci Piotra Skargi
Wybitny jezuita nadal aktualny
Uczeni z Polski, Litwy i Niemiec dyskutowali w Wilnie o działalności i twórczości pierwszego rektora Wileńskiego Uniwersytetu, słynnego jezuity – Piotra Skargi. Ta wybitna postać na Litwie dotychczas jest mało znana.
Z okazji przypadającego w tym roku 400-lecia śmierci ks. Piotra Skargi na Uniwersytecie Wileńskim odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa pt. „Piotr Skarga SJ i kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego”. Przez dwa dni (10 - 11 października) naukowcy z ośrodków akademickich Polski, Litwy i Niemiec rozmawiali o spuściźnie wybitnego polskiego kaznodziei i jego znaczeniu dla Litwy. Bo jak się okazuje i co podkreślali organizatorzy debat, wszechstronna działalność jezuity w Wielkim Księstwie Litewskim i jego wpływ na kulturę Litwy dotychczas są stosunkowo mało znane. A to, że Skarga był pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej, to tylko niewielka jego zasługa dla kraju.
Zasłynął nie jako rektor
„Jest ironią, że właśnie Piotr Skarga wszedł do historii jako pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego. Na pewno to nie było ani jego powołaniem, ani najmocniejszą stroną działalności” – stwierdził doc. UW Liudas Jovaiša. W 1581 r., po niecałych trzech latach bycia rektorem, poprosił o „wytchnienie”. Wkrótce uznano, że niezbyt się nadaje do „rektorowania” z powodu nawału rozmaitych innych zajęć, którymi się zajmował. Bo był, przede wszystkim, wybitnym mówcą, polemistą, teologiem, działaczem kontrreformacyjnym, pisarzem, myślicielem, społecznikiem, dobroczyńcą. Wypowiadał się też w sprawach polityki. Piotr Skarga przebywał w Wilnie od 1573 do 1582 roku. Gościł w tym mieście później kilkakrotnie, jako kaznodzieja królewski. To w Wilnie po raz pierwszy zostały wydane słynne jego „Żywoty Świętych” w 1579 r.. „Napisane po polsku, jednak prawie 300 lat były podstawowym źródłem wiedzy o żywotach świętych również dla Litwinów, dopóki w połowie XIX w. o żywotach świętych, nie napisał biskup Motiejus Valančius, który w sporej części naśladował Skargę” – powiedział Jovaiša.
Trudny w promocji
Podczas konferencji omawiano dzieła, które powstały w czasie pobytu jezuity w Wilnie, jego działalność polemiczną, organizacyjną, jako teologa i reformatora religijnego, zwolennika unii Kościoła katolickiego i prawosławnego itd.
„Pomimo niezaprzeczalnych zasług, absolutnie niepodważalnej erudycji Piotra Skargi, powiedziałabym, używając współczesnego języka, że Piotr Skarga może jest mało medialny i trudno jest, trudniej niż inne znane osoby, wypromować go. (...) Dlatego bardzo się cieszę, że takie przedsięwzięcie zostało zorganizowane i postać Skargi dzięki temu na pewno będzie lepiej rozpoznawalna i lepiej znana” – powiedziała Maria Ślebioda, doradczyni ambasadora RP na Litwie, dziękując organizatorom za przygotowanie tak ważnej konferencji, do której przyczynił się również Instytut Polski w Wilnie. Zaś 86. rektor UW, prof. Benediktas Juodka, kończący obecnie swoją kadencję, wyraził nadzieję, że „my, naśladowcy pierwszego rektora, nie zrobiliśmy wstydu pierwszemu Magnificencji”.
Do końca niepoznany
W Polsce rok 2012 został przez Sejm RP ogłoszony Rokiem Piotra Skargi. Zacne grono wybitnych badaczy z kraju nad Wisłą, które przybyło na debaty do Wilna z Opola, Warszawy, Krakowa, Torunia, Gdańska i Lublina, pokazuje, że słynny jezuita jest w Polsce bardziej znany i badany, niż u nas.
„Tak, na Litwie Skarga jest mniej znany, ale, chciałabym zaznaczyć, że w Polsce on również do końca nie jest zbadany. Obecnie obchodzony jubileusz właśnie przyczynił się do tego, by od nowa i wydać, i przeczytać jego dzieła oraz zorganizować konferencje, które się odbyły w Krakowie, Warszawie i obecnie u nas. Tak naprawdę Skarga nie jest jeszcze do końca przeczytany, poznany nie tylko na Litwie, ale i w Polsce” – powiedziała w rozmowie z „Tygodnikiem” prof. dr hab. UW Eugenija Ulčinaite. Podkreśliła, że jest wiele aspektów działalności księdza, więc „nic w tym dziwnego, że dają one możliwość do dalszych badań w przyszłości”.
Zdaniem profesor, Skarga może być interesujący nie tylko dla badaczy. „Jego kazania, szczególnie „Kazania Sejmowe”, są przeznaczone dla wszystkich ludzi, którzy dbają o swoje państwo. Jak się ono utrzymuje? Jaką rolę odgrywa udział każdego człowieka w zarządzaniu państwem? Skarga porusza kwestie, które są aktualne również dzisiaj” – przekonuje Ulčinaite. Ma nadzieję, że dzięki konferencjom ukaże się więcej wydań poświęconych wybitnemu jezuicie.
Wizerunek Skargi
Jak Piotr Skarga wyglądał? Wedle dr. Kazimierza Ożóga z Uniwersytetu Opolskiego, do tej pory, szczególnie Polakom, postać wybitnego kaznodziei kojarzy się z kompozycją, którą wykreował Jan Matejko w obrazie „Kazanie Skargi” – ekspresyjnie ujętym zakonnikiem. Ale twarz zakonnika zaproponowana przez malarza w dużej mierze jest obliczem samego Matejki.
„Najstarszym pewnym wizerunkiem Skargi jest dzieło ant¬werpskiego sztycharza Karla de Malleri, wykonanego niedługo po śmierci jezuity, najpewniej na podstawie wizerunku przysłanego na Zachód” – powiedział dr Ożóg. Zaznaczył, że specjaliści nie są w stanie dziś potwierdzić daty powstania innych wizerunków zakonnika, rzekomo wykonanych jeszcze za jego życia. Takim jest na przykład portret księdza z krakowskiej siedziby Arcybractwa Miłosierdzia – jeden z najbardziej znanych i najczęściej reprodukowanych.
Dodał, że większość portretów Skargi daje obraz zwykłego pobożnego zakonnika. Inny jest całopostaciowy portret wybitnego jezuity nieznanego malarza z końca XVII w., znajdujący się w zbiorach Litewskiego Muzeum Narodowego. Płótno to ukazuje Skargę jako rektora, człowieka nauki. Co prawda, wizerunek księdza na tym obrazie jest trochę dziwaczny, o niesymetrycznej twarzy. „Ten obraz był źródłem inspiracji dla kolejnych twórców, naśladujących go od pierwszych dekad po jego powstaniu do ostatniej fali zainteresowania Skargą, datującą się na okres międzywojenny” – mówił dr Ożóg.
Naukowiec też podkreślił, że pierwszy w dziejach znaczek pocztowy z portretem Piotra Skargi pojawił się na Litwie w 2004 r. z okazji obchodów rocznicy założenia UW.
Z okazji 400-lecia śmierci Skargi w bibliotece UW została też otwarta wystawa pt. „Piotr Skarga: służyć Bogu, państwu i ludziom”. Składające się na nią eksponaty, związane z działalnością jezuity i jego otoczeniem, pochodzą ze zbiorów biblioteki UW. Rękopisów Skargi biblioteka nie posiada.
Iwona Klimaszewska
Na zdjęciu: w bibliotece UW otwarto okazyjną wystawę.
Fot. autorka