Ziemie pruskie – wspólne dziedzictwo czterech narodów
Badania nad treścią podręczników
Historia łączy kraje i narody. Jednakże nierzadko niejednoznaczna interpretacja niektórych jej kart czy wydarzeń, często także brak należytej wiedzy w poszczególnych zakresach, prowadzą do głębokich urazów i wzajemnych uprzedzeń. Stają się powodem nieprzyjaźni i braku zaufania.
Badania wśród uczniów w Polsce i Niemczech wykazały, że znajomość historii ogólnej, jak również rozeznanie młodzieży w przeszłości oddzielnych regionów, ciągle jest bardzo słabe.
Tożsamość regionalna a tolerancja
Stawianie na Europę regionu otwiera nowe możliwości poznania i daje szansę na wskrzeszenie świadomości przynależności do danego regionu, narodu, a przez to zaszczepia szacunek dla najbliższego sąsiada.
Ideą i głównym założeniem polsko-niemieckiego projektu Pruzzeland (Ziemie pruskie). Porównawcza analiza regionalnych konstrukcji tożsamości w podręcznikach szkolnych Niemiec, Polski, Litwy i Rosji, realizowanego przez zespół naukowców z wydziału humanistycznego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie we współpracy z Międzynarodowym Instytutem Badań Podręcznikowych Georga Eckerta w Brunszwiku, jest dotarcie, zbadanie i dokonanie analizy porównawczej treści zawartych w narodowych podręcznikach szkolnych czterech państw: Litwy, Polski, Rosji oraz Niemiec, a dotyczących dziejów historycznych na wspólnym obszarze – ziemiach pruskich.
Podążając szlakiem poszukiwań naukowych Litwę odwiedziły kierownik projektu dr Izabela Lewandowska i współautorka dr Maria Korybut-Marciniak z Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
Według obu pań, najważniejszym celem badaczy będzie pokazanie, poprzez różne aspekty – kulturowe, społeczne, gospodarcze – wspólnej, bogatej przeszłości i dziedzictwa historycznego regionu w północno-wschodniej Europie, do którego tak często odwołują się kraje nadbałtyckie. Zaś za fundamentalne źródło naukowcom służą podręczniki przeznaczone dla klas starszych szkół średnich, czyli ponadpodstawowych. Zdaniem realizujących projekt historyków, podręczniki są ważnym środkiem przekazu, mającym znaczący wpływ na kształtowanie tożsamości regionalnej, choć dotychczas rzadko były one postrzegane jako źródło transgranicznych procesów porozumienia.
Główne toposy
- Nasz projekt jest wielonarodowy. Dlatego też nie będziemy tematu naświetlali z polskiego czy niemieckiego punktu widzenia. Przyjeżdżamy na Litwę, gdyż naszym zamiarem jest mówienie o szeroko pojętym obszarze, ziemiach pruskich, nie zaś zamykanie tematu w ścisłych ramach swojego regionu – Warmii i Mazur. Naszym zadaniem jest zbadanie, jakie treści dotyczące ziem pruskich są zawarte w podręcznikach szkolnych, w czym są zbieżne, a czym się różnią – opowiada dr Izabela Lewandowska.
- Chcemy znaleźć wspólną historię tego regionu, która ma znaczenie dla każdego ze wspomnianych czterech krajów – zaznacza dr Maria Korybut-Marciniak.
Wynikiem polsko-niemieckiego projektu, finansowanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej RP oraz Niemiecką Fundację Nauki będzie monografia ukazująca kilka głównych toposów wybranych z podręczników dla szkół średnich krajów ościennych. A będą one dotyczyć m.in.: krajobrazu geograficznego ziem pruskich, czasów najdawniejszych czyli pruskich i jaćwieskich, bitwy pod Grunwaldem, zagadnienia wiary i religii, ziemiaństwa i struktury społecznej, kanonu postaci na przestrzeni dziejów, problematyki przesiedlenia i deportacji w XX wieku.
Poszczególne rozdziały opracowania ze strony polskiej napiszą pracownicy naukowi Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych UWM: dr Izabela Lewandowska (kierownik projektu), dr hab. Grzegorz Białuński, prof. UWM, dr hab. Grzegorz Jasiński, prof. UWM, dr Maria Korybut-Marciniak oraz dr Jan Gancewski.
Prace opierają się w wysokim zakresie na międzynarodowej sieci kontaktów i kooperacji. Współpracownikiem ze strony litewskiej jest dr Letas Palmaitis z Kowna oraz Czesława Szablińska nauczyciel geografii Szkoły Podstawowej w Wesołówce w rejonie wileńskim, którzy badają podręczniki w języku litewskim.
Natomiast członkami realizującymi projekt ze strony niemieckiej jest prof. dr Simone Lässig, dr Robert Maier, dr Stephanie Zloch (koordynator projektu) oraz kilku studentów. Strona niemiecka zapewnia współpracę z kooperantem z Rosji.
Wymiar edukacyjny
Jeszcze tej jesieni zbieranie źródeł z wybranych podręczników powinno zostać ukończone. A za rok ukaże się książka.
Warto wspomnieć, że efektem wspólnego wysiłku będzie nie tylko monografia, tłumaczona na język polski i niemiecki, ale także edycja internetowa tego opracowania, która, zdaniem dr. Marii Korybut-Marciniak, będzie stanowić bazę tekstów źródłowych, zdjęć, ilustracji, rycin. Będą one dostępne on-line dla wszystkich.
- Ta praca na pewno nie pozostanie w szufladzie i nie będzie to typowa monografia naukowa, tylko praktyczne opracowanie, do którego nauczyciel historii na Litwie, w Polsce, czy innym kraju omawiając temat tych ziem, będzie mógł sięgnąć – stwierdza dr Maria Korybut-Marciniak.
Zdaniem dr Lewandowskiej, opracowanie, które stanie się swoistym dialogiem badaczy historii z różnych krajów, będzie skierowane przede wszystkim do nauczycieli oraz autorów programów nauczania.
- Po II wojnie światowej w obwodzie kaliningradzkim nastąpiła całkowita wymiana ludności. Na Warmii i Mazurach migracja także była bardzo duża. Jednak nadal zamieszkuje tutaj kilka tysięcy rdzennej ludności. Niestety, ci ludzie wymierają. Natomiast obecnie istnieje taka tendencja, aby tych, którzy się tutaj urodzili nazywać „młodzi Mazurzy”, „młodzi Warmiacy”. Zależy nam na tym, aby nowe pokolenia także utożsamiały się z tymi ziemiami. Nasze zadanie edukacyjne polega na tym, aby wzbudzać tę tożsamość lokalną i na jej bazie budować większy, europejski patriotyzm – konkluduje dr Izabela Lewandowska.
Autorzy projektu liczą na to, że opracowanie przyczyni się nie tylko do propagowania wspólnej spuścizny historycznej, a przede wszystkim zwróci uwagę czytelnika, że zdobywanie wiedzy o dziejach małej ojczyzny pomaga lepiej zrozumieć i wykształcić tolerancję dla historii także innych narodów i krajów.
Irena Mikulewicz
Na zdjęciu: dr Maria Korybut-Marciniak (od lewej) i dr Izabela Lewandowska podczas naukowej ekspedycji w Wilnie.
Fot. autorka