Film o legendarnym kresowym zagończyku
„Łupaszka” - dowódca „Hubala”
O majorze Zygmuncie Szendzielarzu „Łupaszce” wielu posiada jakąkolwiek wiedzę lub przynajmniej coś niecoś słyszało. Natomiast postać podpułkownika Jerzego Dąbrowskiego, noszącego też pseudonim „Łupaszka”, który „zapożyczył” mjr Szendzielarz, większości jest mało znana.. Właśnie, by zapoznać z nią szerzej, oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku zorganizował projekcję filmu dokumenatlnego pt. „Łupaszka” dowódca „Hubala”, która odbyła się w Domu Kultury Polskiej w Wilnie.
Nim rozpoczął się film, głos zabrał dr Waldemar Wilczewski, naczelnik oddziałowego Biura Edukacji Publicznej IPN w Białymstoku, który przeczytał fragment wspomnień świadka wydarzeń, rozpoczynających się na Ziemi Wileńskiej w pierwszej połowie XX w. - księdza Waleriana Meysztowicza. Wspomina się w nich i o Jerzym Dąbrowskim „Łupaszce”, o jego walce z bolszewikami, o różnych wersjach miejsca i daty jego smierci.
Syn generała
Jerzy Dąbrowski urodził się w 1889 roku, według jednych źródeł w Suwałkach, według innych - w Finlandii, w mieście Wyborg. Był synem generała rosyjskiej kawalerii. W 1910 r. odbył służbę wojskową w szeregach 2 Pułku Lejb-Ułanów Kurlandzkich. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 r. walczył na froncie w kawalerii i dosłużył się stopnia rotmistrza. W kwietniu 1916 r. próbował kariery w lotnictwie wojskowym, wstępując do Szkoły Awiacji w Gatczynie. Po jej ukończeniu rozpoczął służbę w 10 korpusie awiacji. Po rewolucji lutowej w 1917 r. przeszedł do Naczpola w Sankt Petersburgu, a w maju 1918 r. wstąpił do I Korpusu Polskiego generała Józefa Dowbór-Muśnickiego. W październiku 1918 r. wraz z bratem Władysławem wstąpił do Samoobrony Wileńskiej generała Władysława Wejtki broniącej Wileńszczyznę i Wilno przed bolszewikami.
Oddział braci Dąbrowskich
W Białej Wace bracia Dąbrowscy stworzyli oddział partyzancki pod nazwą Wileński Oddział Wojsk Polskich. Dowódcą został Władysław, a Jerzy jego zastępcą. Oddział wyruszył przez Ejszyszki w stronę Grodna. Prowadził wojnę partyzancką przeciw wojskom bolszewickim na Grodzieńszczyźnie, Wileńszczyźnie i Polesiu. Zdobył Prużanę, Brześć Litewski, Baranowicze. W czerwcu 1919 r. podczas odpoczynku i reorganizacji z kawalerii utworzono 13 Pułk Ułanów Wileńskich, którego dowódcą został Władysław, a Jerzy – zastępcą dowódcy.
Podczas ofensywy Armii Czerwonej latem 1920 r. bracia Dąbrowscy sformowali 211 Pułk Ułanów, który w październiku wszedł w skład wojska Litwy Środkowej, biorąc udział w walkach z Litwinami pod Rykontami, Rudziszkami, Mejszagołą, Szyrwintami. Po zakończeniu działań wojennych Jerzy Dąbrowski otrzymał - w ramach osadnictwa wojskowego - folwark Mazuryszki, koło Suderwy.
Na pomoc Warszawie
Podczas wojny obronnej 1939 r. Jerzy Dąbrowski objął dowództwo nad 110 rezerwowym Pułkiem Ułanów, który 14 września wszedł w skład zgrupowania „Wołkowysk” generała W. Przeździeckiego. Zastępcą Dąbrowskiego był major Henryk Dobrzański, później legendarny „Hubal”. W nocy z 20 na 21 września pułk przeprawił się na zachodni brzeg Niemna, skierował się do Puszczy Augustowskiej. Walczył z wojskami sowieckimi w rejonie Krasnego Boru i Dolistowem Starym nad Biebrzą, ponosząc znaczne straty. Ppłk Jerzy Dąbrowski postanowił ze swym pułkiem iść na pomoc oblężonej Warszawie. Skierował się na południe, na Łomżę, gdzie zastała go wiadomość o kapitulacji stolicy. Wczesnym rankiem, 28 września, w rejonie Janowa, koło Kolna, chory dowódca rozwiązał resztki swego pułku liczącego 100 szabel. Część oficerów i żołnierzy na czele z majorem Henrykiem Dobrzańskim kontynuowała marsz na Warszawę, natomiast sam „Łupaszka” z około 30 ułanami postanowił prowadzić działania dywersyjne na tyłach jednostek Armii Czerwonej w Puszczy Augustowskiej, zaszywając się na pewien czas na Bagnach Biebrzańskich.
Nie doczekał się upamiętnienia
W listopadzie 1939 r. podpułkownik przedostał się na Litwę. Po aneksji Litwy przez Związek Sowieki w 1940 r. został ujęty przez NKWD i osadzony w obozie w Starobielsku. Został skazany na śmierć, uprzednio straszliwie torturowany. Istnieją różne wersje jego śmierci odnośnie miejsca, daty i okoliczności.
Dotychczas ppłk Jerzy Dąbrowski nie doczekał się upamiętnień w Polsce w postaci nazw ulic, szkół lub jednostek wojskowych, nie mówiąc już o pomniku.
Jan Lewicki
Na zdjęciu: Jerzy Dąbrowski „Łupaszka”, ok. 1920 r. (ze zbiorów Czesława Malewskiego).