140. rocznica urodzin Emila Młynarskiego
Hołd słynnemu kompozytorowi
Z inicjatywy Fundacji Kultury Polskiej na Litwie im. Józefa Montwiłła oraz krajoznawcy, historyka kultury Ziemi Iłgowskiej – pana Albinasa Vaičiunasa – uczczono 140. rocznicę urodzin słynnego polskiego kompozytora, dyrygenta i skrzypka Emila Młynarskiego w Iłgowie na Litwie.
W upalny ranek 18 lipca tego roku udostępnionym przez Wydział Konsularny Ambasady RP w Wilnie busikiem (7 osób) wyruszyliśmy z Wilna do Iłgowa.
Krótkie przemówienia po przybyciu na miejsce uroczystości wygłosili Henryk Sosnowski i Albinas Vaičiunas. Następnie Henryk Sosnowski pod tablicą z napisem w języku polskim i litewskim „W tym domu mieszkał i tworzył w latach 1895-1914 wybitny kompozytor, dyrygent i skrzypek Emil Młynarski” złożył wieniec z biało-czerwoną wstęgą. Tablicę tę z inicjatywy Fundacji i własnych kosztów ufundowano i odsłonięto w 1995 roku. Wykonawcą jej był rzeźbiarz-architekt Andrzej Zubkow.
Po złożeniu wieńca wszyscy uczestnicy uroczystości zostali zaproszeni na werandę przed schodami i murowanym gankiem, by pokrótce przedstawić historię Iłgowa i jej ostatniego właściciela.
Z kolejnymi krótkimi odczytami na temat twórczości i drogi życiowej kompozytora wystąpili: Henryk Sosnowski oraz Albinas Vaičiunas. O dużych zasługach dla kultury i muzyki w Iłgowie oraz na świecie przypomnieli konsul Piotr Drobniak i Eugenia Kasperavičiene.
Pod dachem na schodach modrzewiowego dworu iłgowskiego ustawili się uczestnicy uroczystości, podziwiając piękny widok na rzekę Niemen, a z drugiej strony na były dwór Rukszany – rodzinne strony profesora UW i UK, antropologa, doktora i etnografa Juliana Talko-Hryncewicza. W parku na ganku stanęły dziewczęta z miasta Kruki: Reta Bezanauskaite, Ugne Masaityte i Jurgita Pinkevičiute w litewskich strojach ludowych. Trzymały one 3 duże portrety-obrazy: prof. Juliana Talko-Hryniewicza, Emila Młynarskiego i Beatrycze Hryncewiczówny (Grincevičiute). Na gitarze utwory z repertuaru Beatrycze Hryncewiczówny wykonala Viktoria Masteikaite.
W iłgowskim kościele pw. Znalezienia Krzyża Świętego w intencji 140. rocznicy urodzin Emila Młynarskiego odbyła się Msza św., celebrowana przez proboszcza parafii iłgowskiej, ks. Romualdasa Vaičiulaitisa. Po Mszy św. udaliśmy się na podwórko byłego czworaka, z którego wszystkich Hryncewiczów w 1940 r. wywieziono na Sybir. Obecnie ten budynek zwrócono ostatniej z rodów Hryncewiczów – Łucji Hryncewiczówny. Przy tym domu na zaproszenie p. Lucji wspominano o historii rodów Hryncewiczów i Młynarskich. Pani Lucja częstowała nas chłodnikiem iłgowskim i „kuglem” (babką ziemniaczaną). Ze względu na ponad 30-stopniowy upał, nie udało się sprowadzić orkiestry, by wykonała utwory muzyczne Emila Młynarskiego.
Emil Szymon Młynarski urodził się 18 lipca 1870 r. w Kibartach na Litwie (daw. Kiborty). Domu, gdzie się urodził dotychczas nie ustalono. W 18. roku życia ukończył Konserwatorium w Petersburgu z dyplomem wirtuoza gry skrzypcowej. Występował z koncertami w Anglii, Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Rosji i Polsce. W 1893-1897 r. – profesor skrzypiec w Konserwatorium w Odessie. W 1898 obejmuje kierownictwo Operą Warszawską, zdobywa duże uznania krytyki oraz entuzjastyczne przyjęcie publiczności. A w 1904 r. obejmuje stanowisko dyrektora Instytutu Muzycznego oraz dyrektora artystycznego Filharmonii w Warszawie.
Jako dyrektor Opery w Warszawie w latach 1919-1929 wystawia wiele współczesnych dzieł operowych: K. Szymanowskiego, R. Statkowskiego i L. Różyckiego.
W latach 1929-1931 piastuje stanowisko dyrektora artystycznego Cuntis Institute of Music w Filadelfii. Powraca do Warszawy i dyryguje w Operze, Filharmonii i Radiu.
W 1895 r. Emil Młynarski bierze ślub w miejscowym iłgowskim kościele pw. Znalezienia Krzyża Świętego z Anną Talko-Hryncewiczówną i zamieszkuje w modrzewiowym rodowym dworku. Emil Młynarski nie pozwolił budować dworu z cegły, „aby duch rodzinny został nienaruszony” i pozostawił drewniany z modrzewia.
Zachowany do naszych czasów obecny dwór jest budowlą w całości parterową, krytą wysokim czterospadowym dachem z gontowym pokryciem.
W latach 1992-1994 z inicjatywy kowieńskich architektów-konserwatorów planowano zburzyć iłgowski modrzewiowy dwór i na jego fundamentach zbudować murowany dwór Hryncewiczów.
Jednak dzięki działaniom prezesa Fundacji Kultury im. J. Montwiłła Henryka Sosnowskiego, wówczas „etatowego” głównego inspektora Inspekcji Dziedzictwa Kulturowego Litwy i dyrektora Muzeum Beatrycze Hryncewiczówny w Wilnie – Albinasa Vaičiunasa, rozbiórkę dworu wstrzymano.
Dopiero 15 lipca 1995 r. staraniem Fundacji im. J. Montwiłła na ścianie dworu została odsłonięta litewsko-polska pamiątkowa granitowa tablica, poświęcona 125. rocznicy urodzin Emila Młynarskiego. Odsłonięcia tablicy dokonał prof. Vytautas Landsbergis. Obecna była Ewa Rubinstein-Coffin, córka Artura Rubinsteina.
Dwór w Iłgowie odwiedzało mnóstwo znanych osobistości: Elviro Andriolli, Wacława Andriolli, Stefan Żeromski, Ferdynand Ruszczyc, prof. Jan Albin Herbaczewski, skrzypek światowej sławy Paweł Kochański, kompozytor Władysław Żeleński, Roman Statkowski, pianista i kompozytor Ignacy Jan Paderewski, Artur Rubinstein (zięć Emila Młynarskiego). Emil Młynarski wspierał finansowo wykształcenie muzyczne litewskiego dyrygenta i kompozytora Stasysa Šimkusa, Beatryče Grincevičiute, opiekował się M. K. Cziurlionisem, zapraszał go do pracy w Warszawie. Tu, w iłgowskim modrzewiowym dworku, powstało wiele znanych utworów muzycznych Młynarskiego.
Dwór ten obecnie jest zamknięty. Wnętrze nie jest odpowiednio urządzone i zabezpieczone, chociaż budynek jest pod ochroną państwa. Planuje się, że w przyszłości zostanie oddany dla muzyków, organizatorów imprez, koncertów, spotkań twórczych. Zamiarów dużo, ale na razie nie udaje się żadnego zrealizować z powodu braku środków pieniężnych na kulturę.
Henryk Sosnowski
Fot. Bronisława Kondratowicz