Odwiedzając Mir
Zazwyczaj wycieczkowicze, zwiedzający Nieśwież, w drodze powrotnej zawijają do odległego od niego o 28 km miasteczka Mir. A powodem temu jest uroczy zamek w stylu gotyckim, jeden z największych i najlepiej zachowanych na Białorusi, zwany przez wielu kwiatkiem średniowiecza. Historycy twierdzą, że był on pierwowzorem soplicowego zamku Horeszków.
Zamek na przestrzeni wieków
Zbudował go w latach 20-tych XVI wieku Jurij Iljinicz na równinie, gdzie płynęła rzeczka Miranka, na miejscu, jak ustalili archeolodzy, spalonej w połowie XV wieku osady. Posiadał pięć wież - cztery narożne i jedną wyjazdową wieżę-bramę. Budowlę otaczała fosa. Był to potężny zamek kamienno-ceglany, grubość ścian którego u góry wynosiła 2, a u dołu 3 metry. W końcu XVI w., gdy zamek był własnością Radziwiłłów, przebudowany został w stylu renesansu. Podczas wojny z Rosją w 1655 r. zamek szturmem zdobyli Kozacy Zołotareńki, a w czasie Wojny Północnej w 1706 zniszczyli go Szwedzi. Odbudowany został w 1730 r. przez księcia Michała Kazimierza Rybeńkę. Zabłysnęły wtedy pozłotą i kosztownym parkietem salon gościnny, galeria obrazów, sala taneczna. Syn Rybeńki, książę Karol Stanisław Radziwiłł Panie Kochanku, urządzał w zamku bale, a w okolicy - polowania. W 1813 r., po śmierci księcia Dominika Radziwiłła - zamek początkowo został własnością jego córki Stefanii i jej męża Ludwika Wittgensteina. Po śmierci Stefanii zamek w roku 1828 całkowicie znalazł się w rękach Wittgensteinów. Z biegiem lat coraz bardziej popadał w ruinę.
Dopiero, gdy w roku 1891 został sprzedany dla książąt Światopełków-Mirskich, zaczął się powoli podnosić z ruin. Mikołaj Światopełk-Mirski, generał kawalerii i ataman Wojska Dońskiego, w pobliżu zamku zbudował dwupiętrowy pałac, pomiędzy pałacem a zamkiem zasadził drzewa, wykopał stawy i wybudował gorzelnię. Jego syn Michał rozpoczął odbudowę leżącego w ruinach zamku. Prace restauracyjne trwały z przerwami, jak mówiono co roku - komnata. Tym niemniej odwiedzający w 1929 r. Michała Światopełk-Mirskiego prezydent RP Ignacy Mościcki, był pełen uznania dla wysiłków księcia w dziele odbudowy zamku. W 1939 r., po zajęciu miasteczka Mir i zamku przez Armię Czerwoną, książę musiał opuścić swą siedzibę...
Od roku 1980 trwa odnowa zamku, w wyniku której pięknieje on z roku na rok. W 2000 roku zamek został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Zamek stoi nad brzegiem stawu, a za nim rozpościera się park o powierzchni 16 ha. W parku znajduje się oryginalna modernistyczna prawosławna kaplica grobowa Światopełk-Mirskich, zbudowana w 1904 r. Nad wejściem widnieje ogromna mozaikowa ikona Chrystusa Pantokratora. Dziś w kaplicy trwają prace restauracyjne.
Z dziejów miasteczka
Mir po raz pierwszy figuruje w kronikach historycznych w związku z jego spaleniem przez Krzyżaków w 1395 r. Nazwa Mir - to skrót od słowa emir, ponieważ znajdował się tu oddział wojowników tatarskich na czele z emirem. Natomiast Władysław Syrokomla pisał, że nazwa miejscowości mówi o jakimś pokoju lub sojuszu być może między Litwą a Rusią, niedaleko stąd bowiem była granica dzieląca dwa plemiona. Po najeździe Krzyżaków władca Wielkiego Księstwa Litewskiego książę Witold przekazał dwór Mir swemu bratu Zygmuntowi Kiejstutowiczowi, a ten z kolei, już jako wielki książę, sprezentował Mir wileńskiemu kasztelanowi Sieńce Giedygoldowiczowi. W 1486 r. Mir stał się własnością starosty brzeskiego Jurija Iljinicza, który, jak już wspomniałem, rozpoczął budowę zamku. W 1569 r. Mir przeszedł w ręce Radziwiłłów, w 1579 r. uzyskał częściowo prawa miejskie. W 1655 r. miasteczko było zniszczone przez Rosjan, a w 1709 r. przez Szwedów.
Mir był znany z kiermaszy, na które zjeżdżali się kupcy z Mińska, Orszy, Klecka, Słucka, Brześcia, Słonimia. Handlem końmi zajmowali się Cyganie, których do miasteczka sprowadził książę Karol Stanisław Radziwiłł Panie Kochanku.
Pisząc o Mirze nie sposób nie wspomnieć o tym, że w miejscowej karczmie, sąsiadującej z cerkwią, Władysław Syrokomla usłyszał smutne opowiadanie pocztyliona, które stało się kanwą jego pierwszego wiersza Pocztylion. Sam wiersz, przetłumaczony z języka polskiego na rosyjski przez Leonida Trefaliewa, stał się rosyjską pieśnią ludową: Kogda ja na pocztie służył jamszczikom.
Mir zyskał światową sławę dzięki założonej tu w 1815 r. instytucji - Mirskiej Jesziwie, działającej do 1939 r. Stanowiła ona renomowane międzynarodowe Centrum Kultury Żydowskiej. Gwoli wyjaśnienia Jesziwa - to wyższa uczelnia religijna, gdzie studiowano Talmud i przygotowywano rabinów. Uczyło się w niej w latach międzywojennych 500 wyznawców religii mojżeszowej z różnych państw europejskich.
Niedaleko od Jesziwy stoi cerkiew Św. Trójcy, a tuż za rogatkami miasteczka - kościół Św. Mikołaja, zbudowany w latach 1599-1605 w kształcie trójnawowej bazyliki, zwieńczonej na fasadzie kwadratową wieżą o znaczeniu obronnym. Pod kościołem znajduje się zamurowana obecnie krypta grobowa. Przy kościele ongiś mieściła się plebania, szkoła dla dzieci i szpital, które zostały zniszczone przez wojska szwedzkie podczas Wojny Północnej. W 1710 roku książę Radziwiłł Rybeńko odnowił świątynię i ufundował duży, 5-tonowy dzwon na znak zwycięstwa nad Szwedami. Podczas powstania 1863 r. w kościele gromadzili się powstańcy. Po jego stłumieniu władze carskie przekształcili kościół w cerkiew. W latach 40-tych XX w. kościół zamknięto. W 1990 r. został otwarty ponownie.
Na zakończenie opisu miasteczka należy wspomnieć o wsi Niedźwiadka pod Mirem, gdzie urodził się Ignacy Domeyko (1802-1889), podróżnik, uczestnik Powstania Listopadowego, uczony o światowej sławie, bohater narodowy Chile. W 2002 r., w związku z ogłoszonym przez UNESCO Rokiem Domeyki, stanął tu kamień pamiątkowy z napisem w języku białoruskim oraz popiersie Ignacego Domeyki.
Jan Lewicki
Na zdjęciu: kaplica grobowa książąt Światopełk-Mirskich.
Fot. autor