Diaspora

Pojęcie diaspory jest wieloznaczne. Ujmując najkrócej "diaspora" to tyle, co "rozproszenie". Terminem tym, pochodzącym z języka greckiego (diasporá), najczęściej obejmuje się rozproszenie jakiejś grupy narodowej (etnicznej) lub religijnej

W starożytności mówiono tak o Żydach rozproszonych wśród innych narodowości, co było konsekwencją niewoli babilońskiej. Później rozproszenie (diaspora) dotyczyło chrześcijan, żyjących w świecie niechrześcijańskim. Diaspora, zatem już od starożytności towarzyszyła dziejom społeczeństw i kultury. Jako zjawisko kulturowe i społeczne występuje nadal, szczególnie spotęgowane osadnictwem i industrializacją, które rozpoczęły się w dziewiętnastym stuleciu. Ale diaspora, to także efekt wojen światowych, prześladowań politycznych, ras`owych i religijnych ostatnich stuleci. Diaspora to również konsekwencja procesów globalizacji i łatwej komunikacji oraz możliwości przemieszczeń.

Diaspora ma wiele wymiarów i stąd może być przedmiotem zainteresowania przedstawicieli różnych dziedzin wiedzy: historii, socjologii, antropologii społecznej (kulturowej), psychologii, pedagogiki, literaturoznawstwa, językoznawstwa, politologii i prawa.

Powołując na Uniwersytecie Szczecińskim serię wydawniczą "Diaspora" chcemy -pisze we wstępie do I tomu prof. dr hab. Jacek Leoński, pokazywać poglądy przedstawicieli tych różnych dziedzin wiedzy na zjawisko rozproszenia. Pomysł powołania tej serii jest efektem organizowanych od czterech lat przez Ośrodek Studiów i Badań Polonijnych Instytutu Socjologii i Psychologii Uniwersytetu Szczecińskiego konferencji polonijnych oraz wniosków, jakie są formułowane z badań prowadzonych nad polską diasporą. Nie chcemy jednak ograniczać się tylko do diaspory polskiej, choć jej analizy z pewnością będą dominujące. Należy bowiem pamiętać o diasporze polskich Żydów, Ormian, Ukraińców, Białorusinów czy Niemców, którzy mieszkali (lub mieszkają) na ziemiach polskich. Nie można też pominąć w przyszłych analizach diaspor religijnych. Chodzi nam przede wszystkim o wychwycenie i pokazanie wielowymiarowości tego wszystkiego, co niesie ze sobą rozproszenie ludzi i ich życie w obcych środowiskach. Właśnie obcość (np. kultur, społeczeństw) jest tym zjawiskiem, które nieustannie towarzyszy diasporze. Kontakt z innymi (obcymi), oswajanie i przyswajanie obcości, wrogość, to tylko niektóre wymiary przestrzeni symbolicznej rozmaitych diaspor.

Pierwszy blok tematyczny poświęcony jest tzw. małym ojczyznom: Znajdują się w nim teksty: Jacka Leońskiego piszącego o przestrzeni społecznej i kulturowej polskich diaspor; Zygmunta Tkocza - o małej ojczyźnie i instytucjonaliźmie emigracyjnym; Zdzisława Kroplewskiego - o duszpasterstwie polonijnym w zjednoczonej Europie; Alicji Hess-Leońskiej - o procesach wychowawczych w środowiskach diaspory polskiej w Rosji i uwagach historyczno-socjologicznych w perspektywie teorii Floriana Znanieckiego; Krystyny Błeszyńskiej - o kryteriach polskiej tożsamości narodowej w dobie nomadyzmu; Zdzisława Kroplewskiego - o tożsamości Polaka i Europejczyka i jego aspektach psychologicznych, socjologicznych i pastoralnych; Marii Kalczyńskiej - o współczesnej zbiorowości polonijnej w kontekście badań nad pracownikami polskiej książki i prasy w Niemczech w ujęciu biograficznym i Bronisława Jana Kozłowskiego - o przebiegu postępowania repatriacyjnego wobec polskiej ludności z Kazachstanu w świetle przepisów ustawy o repatriacji.

Drugi blok tematyczny dotyczy języka ojczystego pielęgnowanego przez Polonię i problemów z nim związanych. Piszą o tym: Magdalena Fiternicka-Gorzko - język polski "w stanie zagrożenia"; Ewa Rybacka - dwu- i wielojęzyczność oraz Ewa Hussain - język polski a język polonijny.

Trzeci blok tematyczny poświęcony został problemom Polonii w różnych krajach świata. Znajdują się w nim prace: Leszka Wątróbskiego - piszącego o polskiej emigracji do Nowej Zelandii; Elżbiety Drozd - o problemach współczesnego osadnictwa polskiego w Australii; Tadeusza Siwka - o Polakach, Ślązakach, Zaolziakach i Czechach polskiego pochodzenia i Agnieszki Szajnert - o Polonii greckiej.

Czwarty blok tematyczny dotyczy roli internetu we współczesnym komunikowaniu się naszych rodaków mieszkających poza granicami kraju. Piszą o tym: Tadeusz Siwek w tekście - polskie organizacje w Republice Czeskiej w internecie oraz Beata Kochan - o polonijnej społeczności internetowej i czacie jako miejscu wirtualnych spotkań.

Piąty blok tematyczny dotyczy diaspory historycznej. Adam Makowski pisze - o Polakach w międzywojennym Szczecinie a Anna Szczepańska - o polskiej działalności konsularnej na terenie Czechosłowacji w latach 1945-1950 w świetle zbiorów Archiwum MSZ w Warszawie.

Ostatni szósty blok tematyczny to dwa niezmiernie ciekawe teksty: Marzeny Anny Wasilewskiej i Izabeli Gawłowicz - o małżeństwach mieszanych i ich problemach kulturowych, socjologicznych i prawnych oraz Jolanty Ignatowicz-Skowrońskiej o Szkole Letniej Języka i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców Uniwersytetu Szczecińskiego.

Referaty podejmują problemy o charakterze ogólnym, ale także sprawy związane z tzw. małymi ojczyznami. Pozwala to na zrozumienie złożonych problemów polskiej diaspory. Na podkreślenie zasługuje fakt, że Polonia w poszczególnych państwach podejmuje próby integrowania oddzielnych organizacji, aby mogły łatwiej rozwiązywać swoje problemy. Tom jest pokłosiem konferencji zorganizowanych przez Ośrodek Studiów i Badań Polonijnych Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Europejską Unię Wspólnot Polonijnych. Zawiera on 21 referatów zgrupowanych w sześciu blokach tematycznych:

Leszek Wątróbski

DIASPORA (tom I: socjologiczne, kulturowe, językowe i historyczne szkice o polskiej diasporze); Uniwersytet Szczeciński Ośrodek Studiów i Badań Polonijnych, Szczecin 2006, str. 230

<<<Wstecz